استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ VIII سەزى ءوتىپ جاتىر. بۇل ءارتۇرلى ءدىن وكىلدەرى مەن قوعامدىق-ساياسي قايراتكەرلەردى بىرىكتىرگەن ماڭىزدى حالىقارالىق الاڭ. الەمدە تۇراقسىزدىق كۇشەيىپ تۇرعان شاقتا مۇنداي ديالوگ الاڭدارىنىڭ قاجەتتىلىگى ارتا تۇسۋدە. ولار ءوزارا تۇسىنىستىك پەن توزىمدىلىكتى نىعايتىپ، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. وسى سەزدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قازاقستاننىڭ ءدىنارالىق ديالوگتى ىلگەرىلەتۋدەگى ءرولى جونىندە ساياساتتانۋشى، ارمەنيا تۇراقتىلىق جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى گيەۆورگ مەليكيان ءوز پىكىرىمەن ءبولىستى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
- پرەزيدەنت توقايەۆ الەمدىك دىندەر سەزىن جاھاندىق تۇراقسىزدىق جاعدايىندا ديالوگتىڭ بىرەگەي الاڭى دەپ اتادى. ءسىز بۇل باستامانىڭ حالىقتار اراسىنداعى سەنىمدى نىعايتۋداعى ماڭىزىن قالاي باعالايسىز؟
- پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ بۇل پىكىرىنە تولىق كەلىسەمىن. بۇگىنگى كۇردەلى حالىقارالىق جاعدايدا اشىق ءارى ءوزارا قۇرمەتكە نەگىزدەلگەن ديالوگ بۇرىنعىدان دا وزەكتى بولىپ وتىر. قازاقستان ءارتۇرلى دىندەر مەن مادەنيەتتەر اراسىنداعى تۇسىنىستىككە جوعارى ستاندارت قويىپ، زاماناۋي تولەرانتتىلىق پەن ىنتىماقتاستىق ۇلگىسىن كورسەتىپ وتىر. مۇنداي ءتاسىل تەك ايماقتىق ەمەس، جاھاندىق دەڭگەيدە دە سۇرانىسقا يە.
وتكەن جىلى مەن وسى سەزگە قاتىسقانىم ۇلكەن قۇرمەت بولدى. شىنايى ءوزارا قۇرمەت پەن ءبىر-بىرىن تىڭداۋعا دەگەن نيەت ۇستەمدىك قۇرعان اتموسفەرا ماعان بۇل باستامالاردىڭ قانشالىقتى ومىرشەڭ ءارى ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتتى. قازاقستان كورسەتىپ وتىرعان تاجىريبە – ديالوگ تەك فورمالدى شارا ەمەس، شىنايى سەنىم مەن بەيبىتشىلىكتىڭ قۇرالى بولا الاتىنىن دالەلدەيدى.
- پرەزيدەنت «الۋان تۇرلىلىك ىشىندەگى بىرلىك» قاعيداتىن اتاپ ءوتتى. بۇل مودەل باسقا ەلدەرگە دە ۇلگى بولا الا ما؟
- «الۋان تۇرلىلىك ىشىندەگى بىرلىك» ۇستانىمى قازىرگى زامانعا ساي امبەباپ يدەيا. بۇل قاعيدات تەك ايىرماشىلىقتاردى مويىنداپ قانا قويماي، سول الۋان تۇرلىلىكتى كۇش پەن رۋحاني بايلىق كوزىنە اينالدىرۋدى كوزدەيدى. اسىرەسە قازىرگى گەوساياسي تۇراقسىزدىق كەزەڭىندە بۇل ءتاسىل ءوزارا سەنىم مەن ديالوگ ورناتۋدىڭ بەرىك نەگىزى بولا الادى.
قازاقستان وسى قاعيداتتى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان سيرەك ەلدەردىڭ ءبىرى. مۇندا ۇلتارالىق جانە ءدىنارالىق كوپتۇرلىلىك قوعامنىڭ ءالسىز تۇسى ەمەس، كەرىسىنشە ونىڭ مىزعىماس ىرگەتاسىنا اينالعان. بۇل باسقا ەلدەرگە دە ءوز ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، وزگەلەرگە اشىق بولۋدىڭ ۇلگىسى بولا الادى. شىن مانىندە، «الۋان تۇرلىلىك ىشىندەگى بىرلىك» – بۇل جاي عانا ساياسي ۇران ەمەس، ءححى عاسىرداعى بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋدىڭ ناقتى فورمۋلاسى.
- پرەزيدەنت قاسيەتتى ورىنداردى قورعاۋ تاقىرىبىن كوتەردى. بۇل باستامانىڭ ماڭىزدىلىعى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- قاسيەتتى ورىنداردى قورعاۋ - بۇل جاي ءدىني ماسەلە ەمەس. ول حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسى مەن مادەني بولمىسىنىڭ اجىراماس بولىگى. مۇنداي نىساندار تەك سەنىم سيمۆولى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇرپاقتاردى، حالىقتاردى بىرىكتىرەتىن ورتاق قۇندىلىق. سوندىقتان ولاردى ساقتاۋ — قوعامنىڭ رۋحاني تىرەگى مەن تاريحي جادىنى قورعاۋ دەگەن ءسوز.
قازىرگى الەمدەگى ءدىنارالىق قاقتىعىستار مەن توزىمسىزدىك جاعدايىندا بۇل باستاما ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. قازاقستان بۇل ماسەلەگە باسا نازار اۋدارىپ، باسقا ەلدەرگە دە ۇلگى بولا الادى. قاسيەتتى ورىنداردى قورعاۋ - تەك ءدىني ۇستانىم ەمەس، بۇل جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن بەيبىتشىلىككە قوسىلعان ۇلەس.
- قاسىم-جومارت توقايەۆ رۋحاني ديپلوماتيانى سىرتقى ساياسات قۇرالى رەتىندە اتاپ ءوتتى. بۇل باعىت شىن مانىندە حالىقارالىق قاتىناستارعا اسەر ەتە الا ما؟
- رۋحاني ديپلوماتيا - قازىرگى حالىقارالىق قاتىناستاردا ەرەكشە ماڭىزعا يە بولا باستاعان جاڭا باعىت. بۇل كلاسسيكالىق ديپلوماتياعا بالاما ەمەس، ونىڭ ءتيىمدى تولىقتىرۋشىسى بولا الادى. ول سەنىم، قۇرمەت جانە جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا سۇيەنەدى، سوندىقتان كەيبىر ساياسي نەمەسە ەكونوميكالىق مۇددەلەرمەن شەكتەلمەيدى.
قازاقستان بۇل باعىتتا ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ وتىر. ەلدىڭ رۋحاني ديپلوماتيا سالاسىنداعى باستامالارى سەنىم مەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتىپ، ديالوگقا جاڭا ولشەم بەرەدى. مۇنداي ءتاسىل مەملەكەتتەر اراسىنداعى شيەلەنىستى ازايتىپ، ادامزاتقا ورتاق ءتىل تابۋدىڭ جولىن ۇسىنا الادى.
- بۇگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى ءدىنارالىق جانە مادەنيەتارالىق ديالوگتى دامىتۋدا قانداي ءرول اتقارادى دەپ ويلايسىز؟
- پرەزيدەنت توقايەۆ بۇل سالادا شەشۋشى ءرول اتقارىپ وتىر. ونىڭ باستاماسىمەن وتكەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزى – تەك قازاقستاننىڭ ەمەس، بۇكىل حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن ماڭىزدى پلاتفورماعا اينالدى. جاھاندىق تۇراقسىزدىق جاعدايىندا مۇنداي كوشباسشىلىق پەن تاباندىلىق ەرەكشە قۇندىلىق.
پرەزيدەنتتىڭ ۇستانىمى - مادەني جانە ءدىني ارتۇرلىلىكتى قيىندىق ەمەس، كەرىسىنشە قوعامدى بىرىكتىرۋشى رەسۋرس رەتىندە قابىلداۋ. بۇل قازىرگى زامان ليدەرىنە ءتان كوزقاراس. قازاقستاننىڭ وسى باعىتتاعى تاجىريبەسى كوپ ەلدەر ءۇشىن شابىت كوزىنە اينالۋى مۇمكىن. ويتكەنى ساياسي كوشباسشىنىڭ ءرولى كەيدە ۇلتتىق شەڭبەردەن شىعىپ، بۇكىل ادامزاتتىڭ ورتاق يگىلىگىنە اينالاتىن كەزەڭدەر بولادى.
