قازاقستاندا زاڭسىز يەمدەلگەن اكتيۆتەر مەن قاراجاتتى مەملەكەتكە قايتارۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر. 2023 جىلدىڭ شىلدە ايىندا قابىلدانعان ارنايى زاڭ اياسىندا كەيىنگى ءبىر جارىم جىلدا ەلگە قۇنى تريلليون تەڭگەدەن اساتىن مۇلىك پەن قاراجات قايتارىلعان. ءقازىر اتالعان قارجىنىڭ ەل يگىلىگىنە قالاي جۇمسالىپ جاتقانى بەلگىلى بولدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

Jibek Joly ارناسى وسى جايتقا قاتىستى شولۋ جاسادى.

اكتيۆتەردى قايتارۋ پروسەسى ەكى باعىتتا جۇزەگە اسادى: ەرىكتى جانە ءماجبۇرلى تۇردە. قايتارىلعان اكتيۆتەردىڭ ىشىندە تەك قاراجات ەمەس، ءىرى كەن ورىندارى، تەمىرجول جانە ينفراقۇرىلىم نىساندارى، اكىمشىلىك عيماراتتار، قىمبات زەرگەرلىك بۇيىمدار، شەتەلدەگى جانە ەل ىشىندەگى ەليتالىق جىلجىمايتىن مۇلىك بار.

جۋرناليست وسكار جەلۋدينوۆ قايتارىلعان اكتيۆتەرگە قاتىستى اتىشۋلى ىستەردىڭ ءبىرىن مىسالعا كەلتىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، «اتامەكەن» ۇكپ بۇرىنعى باسشىسى ابىلاي مىرزاحمەتوۆ كاسىپكەر قايرات بورانبايەۆتان قىلمىستىق ءىستى جابۋ ءۇشىن 90 ميلليون دوللار پارا سۇراعان. ناتيجەسىندە مىرزاحمەتوۆ ۇستالىپ، 5،5 جىلعا سوتتالدى. ال بورانبايەۆ ءوز كەزەگىندە قۇنى جۇزدەگەن ميلليون دوللارلىق اكتيۆتەرىن، كومپانيالارى مەن جىلجىمايتىن مۇلكىن مەملەكەتكە ەرىكتى تۇردە قايتارۋعا ءماجبۇر بولدى.

مۇنداي قادامعا بارعان جالعىز بورانبايەۆ ەمەس. قايرات ساتىبالدى دا مەملەكەتپەن كەلىسىمگە كەلىپ، ەلگە 1،5 ميلليارد دوللاردان استام اكتيۆىن وتكىزگەن. ونىڭ ىشىندە 230 ميلليون دوللارعا باعالاناتىن اسىل تاستار مەن زەرگەرلىك بۇيىمدار بار.

باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى عابيت سادىربەكوۆ كەيىنگى ءبىر جارىم جىل ىشىندە ەلگە جالپى سوماسى 1 تريلليون تەڭگەدەن استام اكتيۆتەر قايتارىلعانىن اتاپ ءوتتى.

"ءقازىردىڭ وزىندە ناقتى 770 ميلليارد تەڭگە ەل بيۋدجەتىنە ءتۇستى. ونىڭ 667 ميلليارد تەڭگەسى اقشالاي تۇردە ارنايى شوتتارعا اۋدارىلسا، 103 ميلليارد تەڭگەسى مۇلىك رەتىندە قايتارىلد"، – دەدى ول.

سادىربەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، كەيبىر ازاماتتار اكتيۆتەردى قايتارىپ قانا قويماي، ەل ەكونوميكاسىنا قوسىمشا ينۆەستيسيا سالۋعا دا كەلىسكەن. بۇگىندە جالپى كولەمى 5،2 تريلليون تەڭگە بولاتىن ينۆەستيسيالىق كەلىسىمدەرگە قول قويىلعان. بۇل ينۆەستيسيالار تاۋ-كەن، مەتاللۋرگيا جانە ەنەرگەتيكا سالالارىنا باعىتتالماق.

سونىمەن قاتار قايتارىلعان قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگى – 120 ميلليارد تەڭگە الەۋمەتتىك ماڭىزى بار جوبالارعا جۇمسالىپ جاتىر. بۇل قاراجاتقا ەلدىڭ ءار وڭىرىندە مادەني-اعارتۋ ورتالىقتارى، الەۋمەتتىك مەكەمەلەر مەن مۇقتاج وتباسىلارعا ارنالعان تۇرعىن ۇيلەر سالىنادى.

قايتارىلعان اكتيۆتەردى باسقارۋ كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى قۋانىشبەك مۇقاشتىڭ ايتۋىنشا، قايتارىلعان بارلىق مۇلىك e-khozna پورتالى ارقىلى اشىق اۋكسيوندار ارقىلى ساتىلادى.

"ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – قايتارىلعان اكتيۆتەردى مەملەكەت اتىنان قابىلداپ، نارىقتاعى ەڭ ءتيىمدى باعامەن ساتۋ. اۋكسيوننان تۇسكەن قاراجات ارنايى مەملەكەتتىك قورعا اۋدارىلىپ، الەۋمەتتىك ماقساتتا جۇمسالادى"، – دەيدى ول.

باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتىنشە، بۇگىنگە دەيىن ۇكىمەت قايتارىلعان قارجى ەسەبىنەن 330-عا جۋىق الەۋمەتتىك جوباعا 240 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى بولگەن.

"قازىرگى ۋاقىتتا اۋىلدى جەرلەردە 162 مەديسينالىق امبۋلاتوريا مەن فەلدشەرلىك-اكۋشەرلىك پۋنكت سالىنىپ جاتىر. بۇدان بولەك، 159 ەلدى مەكەندى تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن نىسانداردىڭ قۇرىلىسى قارقىندى جۇرۋدە. سونداي-اق، ءبىلىم جانە سپورت سالاسىندا دا 12 الەۋمەتتىك نىساننىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانعان"، – دەيدى باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى.

ءوز كەزەگىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيسە-مينيسترى تيمۋر مۇراتوۆ كەيىنگى ەكى جىلدا مەديسينا سالاسىنا 97،7 ميلليارد تەڭگە جۇمسالعانىن جەتكىزدى.

"پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس اۋىل مەديسيناسى سالاسىن جاڭعىرتۋ جوباسى قارقىندى جۇزەگە اسۋدا. 145 فەلدشەرلىك پۋنكت، دارىگەرلىك امبۋلاتوريالار مەن مەديسينالىق پۋنكتتەردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. سونىمەن قاتار، 32 اۋداندىق اۋرۋحانا جاڭارتىلىپ، زاماناۋي قۇرىلعىلارمەن جابدىقتالادى"، – دەدى ۆيسە-مينيستر.

قازىرگە دەيىن قايتارىلعان اكتيۆتەر حالىقتىڭ ناقتى الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەرىنە جۇمسالىپ، كوپتەگەن ماڭىزدى الەۋمەتتىك جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. ال الداعى ۋاقىتتا بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ودان ءارى جالعاسىپ، ەل ەكونوميكاسى مەن الەۋمەتتىك سالاسىن دامىتۋعا قوسىمشا سەرپىن بەرمەك.

ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن ەكونوميست ماقسات حالىق ەلدەن شىعارىلعان كاپيتالدىڭ تەك 3%-ى عانا قايتارىلعانىن اتاپ وتكەن ەدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستاننان سىرتقا شىعارىلعان كاپيتالدىڭ كولەمى شامامەن 100 تريلليون تەڭگەنى قۇرايدى.

"الايدا بۇگىنگە دەيىن قايتارىلعان اكتيۆ كولەمى بار بولعانى 3 تريلليون تەڭگە، بۇل جالپى سومانىڭ نەبارى 3 پايىزىن عانا قۇرايدى"، - دەيدى ول.

ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، بۇل كورسەتكىش ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان قاراجاتتى قايتارۋ پروسەسىنىڭ وتە باياۋ ءجۇرىپ جاتقانىن كورسەتەدى. ونىڭ سوزىنشە، شەتەل اسقان اكتيۆتەردى ەلگە قايتارۋ ءۇشىن ناقتى ءارى ءتيىمدى مەحانيزمدەر قاجەت.