اتا-انانىڭ قامقورلىعى مەن اتا-اجەلەرىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى
– كوپ بالالى انا بولا وتىرىپ، قىزمەتتى، قوعامدىق جۇمىستاردى قاتار الىپ ءجۇرۋ وڭاي ەمەس. دەگەنمەن سەگىز بالاعا انا، قىزمەتتە بەلسەندى، قوعامداعى بولىپ جاتقان ءاربىر ماسەلەگە بەي جاي قاراماي ءوز كوزقاراسىڭىزدى باتىل ءبىلدىرىپ، ونى شەشۋگە ۇمتىلاتىن جانسىز. قالاي ۇلگەرەسىز بارىنە؟
– ءبارىبىر ءبىرىنشى ورىندا بالا شاعام، وتباسىم دەر ەدىم. قوعامدا بەلسەندى بولسام، سول بالالارىمنىڭ بولاشاعى جارقىن بولسا ەكەن، سانالى قوعام قۇرۋعا اتسالىسسام ەكەن دەگەن ويدان شىققان ارەكەت. شۇكىر، ءۇش ۇلىم جانە بەس قىزىم بار.
كوپبالالى وتباسى بولۋدى جولداسىم ەكەۋمىز الدىن الا جوسپارلادىق. سەبەبى، مەنىڭ كۇيەۋىم وتباسىنداعى جالعىز بالا بولعاندىقتان، كوپ بالالى بولۋ ونىڭ بالا كەزىنەن ارمانى ەدى.
سوندىقتان، ۇلكەن وتباسىن قۇرامىز دەگەن شەشىمدى سانالى تۇردە قابىلدادىق. ارينە، وڭاي بولمايتىنىن تۇسىندىك، ءبىراق كەز كەلگەن قيىندىقتى جەڭە الاتىنىمىزعا سەنىمدى بولدىق. ونىڭ ۇستىنە كۇيەۋىمنىڭ اتا-اناسىمەن بىرگە تۇرامىز، ولار بىزگە ءۇي شارۋاشىلىعىن بىرلەسىپ جۇرگىزۋگە دە، بالا تاربيەسىنە دە كومەكتەسەدى.
مەنىڭ دە اتا-انام جاقىن جەردە تۇرادى. بالالاردىڭ اتا-اجەلەرى، وزدەرىنىڭ بىلىمدەرى مەن جيناقتاعان تاجىريبەسىمەن ءبولىسىپ، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە قامقورلىق جانە وتباسىلىق ءداستۇردى قاستەرلەۋگە نەگىزدەلگەن مادەني-رۋحاني قۇندىلىقتاردى نەمەرەلەرىنىڭ بويلارىنا ءسىڭدىرتىپ، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن نىعايتادى.
بالالار دا باقىتتى، ويتكەنى، ولار اتا-انا قامقورلىعىمەن عانا شەكتەلىپ قويماي، اتا-اجەلەرىنىڭ سۇيىسپەنشىلىكتەرىنە دە يە بولادى. ويتكەنى بۇل شەكسىز ماحاببات پەن سۇيىسپەنشىلىككە تولى ۇرپاقتار اراسىنداعى ەرەكشە بايلانىس.
ولاردىڭ ارقاسىندا مەن ءوزىمنىڭ سۇيىكتى ىسىممەن اينالىسىپ، كاسىبي تۇرعىدا جۇمىس ىستەي الامىن جانە وتباسىنا قولايلى جاعداي جاساۋعا ۇلەس قوسا الامىن جانە بۇل ۋاقىتتا بالالار جاقىن ادامدارىنىڭ نازارىنان تىس قالمايتىنىن دا بىلەمىن. مەنىڭ ۇعىمىمداعى وتباسى قۇندىلىعى، جاراسىمى دا وسىندا دەر ەدىم.
– وتباسىلىق قۇندىلىق دەپ قالدىڭىز. وسى ورايدا جالپى قوعامداعى وتباسىلىق قۇندىلىقتى قالاي ارتتىرا الامىز؟
– قوعامداعى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ارتتىرۋ وتباسىلىق قارىم-قاتىناستاردى نىعايتۋعا جانە ونىڭ بارلىق مۇشەلەرىنىڭ ءوسۋى مەن دامۋى ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا كومەكتەسەدى. ونىڭ بىرنەشە جولدارى بار:
- قارىم-قاتىناستى قالپىنا كەلتىرۋ ماڭىزى زور. وتباسىلىق قارىم-قاتىناس – سالاۋاتتى وتباسىلىق قارىم-قاتىناستىڭ نەگىزى. بارىنشا بىرگە ۋاقىت وتكىزىپ، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ورىن الاتىن ماسەلەلەردى بىرگە تالقىلاپ، قۋانىشتارمەن ءبولىسىپ، ءبىر-بىرىن تىڭداپ جانە ءاربىر وتباسى مۇشەسىنىڭ پىكىرى مەن سەزىمىنە قۇرمەت كورسەتۋ وتە ماڭىزدى.
- ورتاق ماقساتتار – بىرگە ۇمتىلاتىن ورتاق ماقساتتار مەن قۇندىلىقتاردى انىقتاپ، سول ماقساتتارعا جەتۋدە بىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.
- تۇراقتى وتباسىلىق ۋاقىت – وتباسىنىڭ بارلىق مۇشەلەرى الاڭداتپاي بىرگە بولاتىن ۋاقىتتى وتباسىلىق ۋاقىتقا ءبولۋ قاجەت – ورتاق كەشكى اس، تازا اۋادا سەرۋەندەۋ، ويىندار، كىتاپ وقۋ نەمەسە بىرگە ساياحاتتاۋ بولۋى مۇمكىن. بۇل ساتتەر وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا جانە كەرەمەت ەستەلىكتەردىڭ قالىپتاسۋىنا كومەكتەسەدى.
- سىيلاستىق جانە قولداۋ. وتباسىندا بىر-بىرىنە قۇرمەت كورسەتىپ، قولداۋ كورسەتۋ ماڭىزدى. ءاربىر وتباسى مۇشەسىنىڭ بىرەگەي ەكەنىن جانە ولاردىڭ پىكىرلەرى مەن سەزىمدەرىنە قۇقىعى بار ەكەنىن ءتۇسىنۋى ماڭىزدى. قيىن ساتتەردە ءبىر-بىرىن قولداپ، تابىستار مەن جەتىستىكتەردى بىرگە اتاپ ءوتۋ كەرەك.
- سالاۋاتتى ءومىر سالتى ۇستانۋ دا وتباسىنىڭ بەرىكتىگىن قامتاماسىز ەتەدى. ءاربىر وتباسى مۇشەسىنىڭ فيزيكالىق جانە ەموسيونالدىق دەنساۋلىعىنا قامقورلىق جاساۋ، وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى بولىپ تابىلادى. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن، ونىڭ ىشىندە دۇرىس تاماقتانۋدى، فيزيكالىق بەلسەندىلىكتى، جەتكىلىكتى دەمالۋدى جانە ەموسيونالدىق ءال-اۋقاتقا قامقورلىق جاساۋدى ىنتالاندىرۋ دا وتە ماڭىزدى.
- وتباسىلىق مىندەتتەرگە قاتىسۋ – وتباسىلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءبولىسۋ جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن جانە ءوزارا قولداۋدى قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى. بارلىق وتباسى مۇشەلەرىن تازالاۋ، تاماق ازىرلەۋ، باۋ-باقشا ءوسىرۋ جانە ءۇي جانۋارلارىنا كۇتىم جاساۋ سياقتى وتباسىلىق مىندەتتەرگە قاتىسۋ وتباسى مۇشەلەرىن جاقىنداستىراتىنى ايقىن.
- تاربيە جانە دامۋ – وتباسىنداعى تاربيە مەن دامۋدى قولداۋ وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسىنىڭ دامۋىنا كومەكتەسەدى. كىتاپ وقۋدى، وقۋ جانە شىعارماشىلىق جەتىستىكتەرىن تالقىلاۋدى، مۇراجايلار مەن كورمەلەردى ارالاۋدى ىنتالاندىرۋ. ۇزدىكسىز وقۋ جانە قىزىعۋشىلىقتاردى دامىتۋ اتموسفەراسىن قۇرۋ.
ارينە، ءار وتباسىنىڭ وزدەرىنىڭ ەرەكشىلەكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، وزدەرىنىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارى مەن ەرەكشە وتباسىلىق قۇندىلىقتارى بولۋى كەرەك. سونداي-اق، وتباسىندا ءتارتىپ ورناتۋ ءۇشىن، وزدەرىنە ءتان ەرەجەلەرى بولۋى كەرەك. ەڭ باستىسى، ءوزارا سىيلاستىق پەن تۇسىنىستىك، سونىمەن قاتار، قانداي بولسا ماسەلە تۋىنداسا، وعان وڭ كوزقاراسپەن قاراۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
انالار اكەلەرگە بالالارىنا سۇيىسپەنشىلىگىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋى كەرەك
– سەگىز بالاعا انا بولىپ، قوعامدىق جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ، بيزنەستى دە جۇرگىزۋگە ۇلگەرۋىڭىزدىڭ باستى سىرى نەدە؟
– قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان زامانىمىزدا ايەل ادام ءوزىن انا رەتىندە عانا ەمەس، ءوز سالاسىنىڭ كاسىبي مامانى رەتىندە دە جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىگى بولۋى كەرەك، دەپ ەسەپتەيمىن! ارينە، كوپ بالالى انا بولا وتىرىپ، ءوزىمنىڭ كاسىبي جۇمىسىمدى اتقارىپ، وعان قوسا قوعامدىق جۇمىستارمەن اينالاسۋ – وڭاي شارۋا ەمەس ەكەندىگى راس.
ءۇي شارۋاشىلىعىنا دا كوڭىل ءبولىپ، بالالارعا جەتكىلىكتى كۇتىم جاساۋ كەرەك. ال بۇل ەكى ماڭىزدى سالا ۇنەمى نازار مەن ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان، جۇمىستارىمدى، بارلىعى ۇيقىعا كەتكەن كەزدە عانا، جاسايتىن كۇندەرىم دە از ەمەس.
ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋ، وسى سالالاردىڭ اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. وعان قوسا كوپتەگەن ماسەلەلەردەن، سونىڭ ىشىندە سترەسس نەمەسە سوزىلمالى شارشاۋ سيندرومىنان اۋلاق بولۋعا كومەكتەسەدى.
ونىڭ نەگىزى ۋاقىتتى دۇرىس بولۋدە جانە ءاربىر تاپسىرماعا وزىندىك ماڭىزدىلىق دەڭگەيىن بەرە وتىرىپ، جوسپارلانعان تاپسىرمالار ءتىزىمىن ءتيىمدى باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن باسىمدىلىقپەن نەگىزگى جانە ماڭىزدى مىندەتتەردى انىقتاۋدا جاتىر. الدىڭعى تاپسىرمانى اياقتاماي، كەلەسى تاپسىرمانى باستاماي، ءبىرىنشى كەزەكتەگى مىندەتتەردى شەشۋدەن باستاۋ جانە بارلىعىن رەتىمەن ورىنداۋ ماڭىزدى.
سونداي-اق، بالا كۇتىمى مەن ءۇي شارۋاسىنا قاتىستى كەيبىر جاۋاپكەرشىلىكتەردى باسقا وتباسى مۇشەلەرىنە تاپسىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتپەۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، بىزدە ءاربىر وتباسى مۇشەسىنىڭ ناقتى بەلگىلەنگەن وزدەرىنىڭ مىندەتتەرى بار، بالالاردى بەلگىلى ءبىر جاستان باستاپ ەڭبەككە، تارتىپكە جانە جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا تىرىسامىز. ويتكەنى بۇل ولارعا بولاشاقتا پايدالى بولادى.
مىسالى، بالالار كەشكى استى دايىنداۋعا بەلسەنە قاتىسادى، سونىڭ سالدارىنان تاعامدار ءدامدى بولىپ شىعادى. ويتكەنى بۇل پروسەسكە بالالاردىڭ كوڭىلدەرى مەن كۇشتەرى جۇمسالادى.
اكەگە دە ءوزىنىڭ اكەلىك سەزىمىن، قامقورلىعىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. ويتكەنى، اكە ماحابباتى – ەرەكشە سەزىم، بالاعا دا تولىققاندى دامۋى ءۇشىن وتە قاجەت! انالار اكەلەردى ءوز بالالارىنا دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگى مەن قامقورلىعىن كورسەتۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرماۋى كەرەك. بالا تۋعان ساتتەن باستاپ، بالانى اكەسىنە سەنىپ، تاپسىرا بەرىۋىمىز كەرەك، سوندا ولاردىڭ قارىم-قاتىناسى نىعايا تۋسەدى.
ءبىز جولداسىم ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ، بارلىق سۇراقتاردى جانە ىس-ارەكەتتەردى بىرگە اتقارامىز. بالالارىمىزبەن كوبىرەك ۋاقىت وتكىزۋگە تىرىسىپ، جۇمىستارىمىزدى، مىندەتتەرىمىز بەن بوس ۋاقىتىمىزدى الدىن الا جوسپارلايمىز، بالالارمەن بىرلەسكەن دەمالىس پەن ويىن-ساۋىق ۇيىمداستىرامىز.
بارلىعى وڭاي دەپ ايتا المايمىن، ارينە قيىندىقتار دا تۋىندايدى، ءبىراق قۋانىشقا تولى ساتتەر باسىمىراق. جۇمىس ىستەيتىن انا بولعاندىقتان بالالارىمنىڭ قاسىندا ءارقاشان بولا المايمىن، ءبىراق ولارعا قاجەت كەزدە قاسىندا بولۋعا، قول ۇشىن سوزىپ، كەڭەس بەرۋگە، قولداۋ كورسەتىپ، ىنتالاندىرۋعا جانە سىرلاسۋعا ۋاقىت تابۋعا تىرىسامىن.
ءوز تاجىريبەمنەن ەسىمدە، مەن اتا-انامنىڭ تاۋلىگىنە 24 ساعات ماعان قاراعانىن قالامايتىنمىن. ويتكەنى، بالالارعا ەركىندىك سەزىمىن دە بەرۋ كەرەك، اتا-انا ءومىر بويى قاسىندا بولا المايدى عوي.
سوندىقتان، ءبىز ولاردى تاۋەلسىزدىككە ۇيرەتىپ، وز-وزىنە سەنىمدى تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋىمىز كەرەك، بۇل ولاردىڭ بولاشاقتا ومىرلىك مىندەتتەرى مەن ماقساتتارىنا جەتۋىنە كومەكتەسەدى، دەپ سەنەمىن.
سونىمەن، اتا-انامنىڭ جانە اتا-ەنەمنىڭ قولداۋىنىڭ، كۇيەۋىمنىڭ تۇسىنىستىگى مەن ءوزىمنىڭ تاباندىلىعىمنىڭ ارقاسىندا كوپ بالالى انا رەتىندە ءوزىمنىڭ كاسىبي جۇمىس پەن قوعامدىق جۇمىستارمەن اينالاسۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم.
– قوعامىمىز كوپ بالالى انالارعا قالاي قارايدى؟ جالپى مەملەكەت تاراپىنان كوپ بالالى انالارعا جاسالىپ جاتقان جاعدايعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– قازىرگى تاڭدا كوپ بالالى وتباسىلاردىڭ سانى ءوسىپ بارادى، سونىڭ سالدارىنان جاقىندا قازاقستان حالقىنىڭ سانى 20 ميلليونعا جەتكەنىن اتاپ وتتىك. سوندىقتان، كوپ بالالى انالاردىڭ ۇلت بولاشاعىنا، حالىق سانىنىڭ ءوسۋى مەن قوعامنىڭ دامۋىنا وراسان ۇلەس قوساتىنى ايقىن.
قوعامدا كوپبالالى انالارعا دەگەن كوزقاراس بەلگىلى ءبىر مادەنيەتكە، قۇندىلىقتارعا جانە الەۋمەتتىك جاعدايلارعا بايلانىستى. جالپى، كوپ بالالى وتباسىلاردىڭ قۇندىلىعى مەن ماڭىزدىلىعىن مويىنداپ، كوپ بالالى انالارعا قۇرمەتپەن قارايتىندار باسىمىراق.
مەملەكەت تاراپىنان دەموگرافيالىق دامۋ سۇراقتارىنا ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە، كوپتەگەن يگى ىستەر اتقارىلۋدا، ايەلدەر ءۇشىن جەكە بيزنەستى دامىتىپ، كاسىپكەرلەرلىكپەن اينالاسىپ اياققا نىق تۇرۋلارىنا بارلىق جاعداي جاسالىپ جاتىر.
وعان قوسا، كوپ بالالى وتباسىلارعا قارجىلىق جانە باسقا دا قيىندىقتاردى جەڭۋگە كومەكتەسەتىن باعدارلامالار مەن الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. سونىڭ ارقاسىندا مەن دە كوپبالالى انا بولا تۇرىپ ءوز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن. ەكى جوعارى ەكونوميكالىق جانە زاڭگەرلىك ءبىلىمىم بار، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ ماگيسترىمىن. كونسالتينگ كومپانياسىن باسقارىپ، 22 جىلدان بەرى باعالاۋ، ساراپشى جانە زاڭگەرلىك قىزمەتىمەن اينالىسامىن.
دەگەنمەن، ءالى دە بولسا شەشىلۋىن كۇتكەن سۇراقتار جەتكىلىكتى. كوپ بالالى جانە جالعىز باستى انالاردىڭ جاعدايى كەي جاعدايدا قيىن بولاتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.
سوندىقتان، وسى سۇراقتاردى شەشۋگە قولىمنان كەلگەنشە ءوز ۇلەسىمدى قوسسام دەگەن ويمەن جاقىندا اشىلعان “AMANAT” پارتياسىنىڭ قالالىق فيليالى جانىنداعى ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەسشىسى بولىپ تاعايىندالدىم. بۇدان باسقا ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىن مۇشەسىمىن.
زورلىق-زومبىلىقتى شەكتەۋدىڭ 9 جولى
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ – كەشەندى كوزقاراستى قاجەت ەتەتىن كۇردەلى مىندەت.
تاسىلدەرى:
- اقپاراتتى ارتتىرۋ: تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ زيانى مەن زارداپتارى تۋرالى كەڭ اۋديتوريانى قامتۋ ءۇشىن ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ ناۋقاندارى مەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جۇرگىزۋ قاجەت. ماقساتتى اۋديتوريا قۇربانداردى، الەۋەتتى زورلىق-زومبىلىق جاساۋشىلاردى جانە جالپى قوعامدى قامتۋى كەرەك.
- كاسىبي مامانداردى وقىتۋ: زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىمەن جۇمىس ىستەيتىن پوليسيا قىزمەتكەرلەرى، مەديسينا قىزمەتكەرلەرى، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر جانە باسقا دا ماماندار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىن قالاي تانۋعا، ولارعا كومەكتەسۋگە جانە قولداۋ كورسەتۋگە ۇيرەتىلۋى كەرەك.
- كومەك پەن قورعاۋعا قولجەتىمدىلىك: جابىرلەنۋشىلەرگە كومەكشى تۇرعىن ءۇي قىزمەتتەرى، قۇقىقتىق كومەك، پسيحولوگيالىق قولداۋ جانە توپتىق تەراپيا سياقتى قىزمەتتەر قولجەتىمدى بولۋى كەرەك. داعدارىس ورتالىقتارى مەن زورلىق-زومبىلىققا قارسى ۇيىمدار قارقىندى جۇمىس ىستەپ، ءار ايماقتا بارنىشا كومەك كورسەتۋى كەرەك.
- زاڭنامانى كۇشەيتۋ: زاڭناماعا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتەتىن جانە قۇربانداردى ءتيىستى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت. بۇعان زورلاۋشىلارعا جازانى قاتاڭداتۋ، زورلىق-زومبىلىق انىقتامالارىن كەڭەيتۋ جانە سوتتا ىستەردى اشۋ پروسەدۋرالارىن جەڭىلدەتۋ كىرەدى.
- زورلاۋشىلاردى وڭالتۋ باعدارلامالارى: زورلاۋشىلارعا ولاردىڭ ارەكەتتەرىن تۇسىنۋگە، اگرەسسيانى باقىلاۋعا جانە مىنەز-قۇلقىن وزگەرتۋگە كومەكتەسەتىن وڭالتۋ باعدارلامالارىن ۇسىنۋ ماڭىزدى.
- جۇرتشىلىقپەن ىنتىماقتاستىق: قوعاممەن ىنتىماقتاستىق وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق پەن ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىققا دەگەن كوزقاراستى وزگەرتۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى. بۇعان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى ناۋقاندار، كوپشىلىك الدىندا سويلەۋ جانە ۇيىمدارمەن جانە قاۋىمداستىقتارمەن بىرلەسكەن ءىس-شارالار ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى.
- ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىك: ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىن العا جىلجىتۋ تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋدا ماڭىزدى. بىلىمگە قولجەتىمدىلىكتى، جۇمىسقا ورنالاسۋ مۇمكىندىكتەرىن جانە قارجىلىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەتىن قولداۋ باعدارلامالارى ايەلدەرگە وسال جاعدايلاردان شىعۋعا كومەكتەسەدى.
- بايقاۋشىنىڭ ارالاسۋى: زورلىق-زومبىلىق كۋاگەرلەرىن زورلىق-زومبىلىق وقيعالارى تۋرالى جاۋاپ بەرۋگە جانە حابارلاۋعا ىنتالاندىرۋ جانە ولارعا قولداۋ كورسەتۋ جانە قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى.
- وتباسى مەن مەكتەپتەگى پروفيلاكتيكالىق باعدارلامالار: تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋدى ەرتە جاستان باستاۋ كەرەك. الدىن الۋ باعدارلامالارى، ونىڭ ىشىندە تەڭدىك، قۇرمەت جانە جانجالداردى شەشۋدىڭ بالامالى جولدارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەر مەن وتباسىلىق ورتادا ەنگىزىلۋى كەرەك.
- مەملەكەتتىك قولداۋ: مەملەكەتتىك ورگاندار تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋگە ۇلەس قوسىپ، ونىڭ الدىن الۋعا جانە قۇربانداردى قولداۋعا باعىتتالعان باعدارلامالار مەن باستامالارعا قاراجات ءبولۋى كەرەك.
بۇل تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋدىڭ كەيبىر ىقتيمال تاسىلدەرى عانا. قوعامدى جالپى جۇمىلدىرۋ جانە ءارتۇرلى قۇرىلىمدىق ەلەمەنتتەردىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرى بۇل كۇردەلى ماسەلەنىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋىنە اكەلۋىنە سەنەمىن.
– كوپ بالالى بولۋ قيىن با؟ قۇپيا بولماسا قانشا جاردەماقى الاسىز؟
– ارينە ايەل باقىتى – بالا، ال باستى مىندەتى – وتباسىن قۇرىپ، ۇرپاق ءوربىتۋ، ارتىنان ءىز قالدىرىپ، ۇرپاعىنا ونەگەلى، ورەلى تاربيە بەرۋ، قۇرمەتكە لايىق تۇلعا تاربيەلەۋ، ارداقتى انا جانە ادال جار بولىپ كۇيەۋىنە شابىت سىيلاپ، ونى جىگەرلەندىرىپ، جانۇيالىق مىندەتىن اتقارىپ، جان-جاقتى بولۋى كەرەك!
ءبىراق، بالالاردى جوسپارلاۋعا وتە جاۋاپكەرشىلىكپەن جانە مۇقيات قاراۋ كەرەك، ويتكەنى بۇل تابىس دەڭگەيىنە جانە وتباسىنىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى.
تۇرمىسقا شىقپاس بۇرىن مەن قانشا بالالى بولعىم كەلەتىنىن ويلاماپپىن، ءبىراق، ءبىر بالامەن عانا شەكتەمەيتىنىمدى ءبىلدىم. بالانىڭ دۇنيەگە كەلۋى – باقىت جانە ناعىز عاجايىپ! بالالاردىڭ پايدا بولۋىمەن ومىرلىك باسىمدىقتار وزگەرەدى، ءبىز بالالار ءۇشىن ءومىر سۇرە باستايمىز.
ويتكەنى بالالار ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءمانى. بالالار ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. بالالارىمدى ساعىنىپ، جۇمىستان كەيىن ۇيگە اسىعامىن، ەسىكتەن كىرگەن ساتتە، بالالارىم قۋانىشتى ايقايمەن جۇگىرىپ شىعىپ قارسى الادى، جارىسىپ، اناسىن قۇشاقتاۋعا اسىعادى. سول ساتتەردە ءوزىمدى وتە باقىتتى سەزىنەمىن.
مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن كومەككە كەلسەك، كوپبالالى وتباسىنا، كامەلەتكە تولماعان ءار بالاعا شاققاندا، 2023 جىلى 4 اەك نەمەسە 13 138 تەنگە شاماسىندا قارجىلاي كومەك بەرىلەدى. ول ايتارلىقتاي قوماقتى كومەك، سەبەبى، كوپبالالى وتباسىنىڭ كۇندەلىكتى شىعىنى دا كوبىرەك بولادى.
وعان قوسا بالاباقشاعا دا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان، مەملەكەتتىك بالاباقشاعا ەكىنشى بالادان باستاپ تولەمسىز ورنالىستىرۋعا بولادى، مەكتەپتەن دە جاعدايى تومەن كوپبالالى وتباسىلارىنا مەكتەپكە كەرەكتى كەڭسە تاۋارلار مەن مەكتەپ فورماسىن ساتىپ الۋعا قارجىلاي كومەك كورسەتىلەدى.
قوعامدىق كولىكتە ءجۇرۋ كوپبالالى انالارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان، جولاقىسى 40 تەنگە، ال “كۇمىس القا”، “التىن القا” يەگەرلەرىنە ءتىپتى تەگىن، جانە دە كەيبىر سالىقتاردان بوساتىلعان.
– وتباسىڭىزدا اكەلەر كۇنى، انالار كۇنى، وتباسى كۇنى تويلانا ما؟
– ارينە، ءبىز وتباسىمىزبەن بارلىق مەيرامداردى، ونىڭ ىشىندە اكەلەر كۇنى، انالار كۇنى، وتباسى كۇنى مەيرامدارىن دا اتاپ وتەمىز.
بۇل مەيرامداردىڭ ماڭىزى زور، ولاردىڭ تەرەڭ ءمانى بار – وتباسى قۇندىلىقتارىن دارىپتەۋ، قوعامداعى وتباسىنىڭ ءرولىن ارتتىرۋ، سانالى انا، اكە جانە بالانى قولداۋ ماقساتىندا، وعان قوسا، ادامگەرشىلىك، ەتيكالىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتاردى نىعايتۋعا، جاستاردى وتباسىندا بەرىك جانە ۇيلەسىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋعا ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان مەيرام دەپ بىلەمىن.
– وسىنداي ۇلگىلى وتباسى رەتىندە سايىستارعا قاتىسىپ تۇراسىزدار ما؟
– بالالارىما ۇلگى بولايىن دەگەن ماقساتپەن، ەلىمىزدە وتكەن “قازاقستان حانىمى-2011”، ودان كەيىن مالتا ەلىندە وتكەن “الەم پاتشايىمى-2014” سايىستارىنا قاتىسىپ، جوعارى جۇلدەگە يە بولدىم.
2015 جىلى وتباسىمىزبەن “مەرەيلى وتباسى” بايقاۋىنا قاتىسىپ، اۋەزوۆ اۋدانى بويىنشا جەڭىمپاز اتاندىق.
بالا تاربيەسىندە اتا-انانىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ ورنى ەرەكشە
– ايەلدەر قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن قانداي جۇمىستار كەرەك؟
– قازاقستاندا ايەلدەر قۇقىعىن قولداۋ جانە قورعاۋ ماقساتىندا ءتۇرلى شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.
بىرنەشە ماڭىزدى باستامالارى:
- ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق تۋرالى زاڭناما: قازاقستاندا ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋگە باعىتتالعان ءبىرقاتار زاڭدار قابىلداندى. 2019 جىلى زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىن قورعاۋدى جانە مۇنداي جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدى كوزدەيتىن «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
- قولداۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ: قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پەن گەندەرلىك زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا قولداۋ كورسەتۋ ورتالىقتارى قۇرىلدى. بۇل ورتالىقتار زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان ايەلدەرگە كەڭەس، كومەك جانە ءقاۋىپسىز ورىن ۇسىنادى.
- الدىن الۋ شارالارى مەن اقپاراتتىق ناۋقاندار: قازاقستان ۇكىمەتى ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋ ءۇشىن گەندەرلىك تەڭدىك پەن ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ كورسەتە وتىرىپ، اقپاراتتىق ناۋقاندار جۇرگىزەدى.
- ءبىلىم بەرۋ جانە حاباردار ەتۋ: قازاقستاننىڭ بيلىك ورگاندارى مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارى ايەلدەر قۇقىقتارىن، ونىڭ ىشىندە ءبىلىم بەرۋ جانە وقىتۋ باعدارلامالارىن قۇرۋ ارقىلى حاباردارلىقتى ارتتىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە.
- حالىقارالىق مىندەتتەمەلەر: قازاقستان ايەلدەر قۇقىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار حالىقارالىق كونۆەنسيالار مەن كەلىسىمدەردىڭ قاتىسۋشىسى بولىپ تابىلادى. بۇعان بۇۇ-نىڭ ايەلدەرگە قاتىستى كەمسىتۋشىلىكتىڭ بارلىق نىساندارىن جويۋ تۋرالى كونۆەنسياسى جانە بەيجىڭ ارەكەت ەتۋ پلاتفورماسى كىرەدى. بۇل شارالار مەن باستامالاردىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ ەلدەگى ايەلدەر قۇقىعىن قولداۋ جانە قورعاۋ جونىندەگى كۇش-جىگەرىنىڭ ءبىر بولىگى.
– بالا تاربيەسىندە ۇستانىمىڭىز قانداي؟
– بۇگىنگى تاڭدا بالالاردى قالاي تاربيەلەۋ كەرەكتىگىن سيپاتتايتىن ادەبيەت وتە كوپ. ولاردا ءارتۇرلى مىسالدار، ادىستەر كەلتىرىلگەن، ءبىراق ەڭ باستىسى، مەنىڭ ويىمشا، اتا-انانىڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن قولداۋى.
بالا ءوزىن جاقسى كورەتىنىن ءبىلۋى وتە ماڭىزدى جانە كەز كەلگەن جاعدايدا اتا-انانىڭ بالاعا دەگەن تۇسىنىستىگىمەن قارايتىنىن ىشتەي سەزىنۋى ماڭىزدى. ءبىز بالالاردى تاۋەلسىز بولۋعا ۇيرەتەمىز جانە ەگەر ماسەلە بالالاردىڭ وزدەرىنە قاتىستى بولسا، ولارعا ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرۋگە جانە ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەمىز.
بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ ءتيىمدى ءادىسى، ارينە، ۇلگى بويىنشا وقىتۋ. اتا-انا بالادان وزدەرى ىستەمەيتىن نارسەنى تالاپ ەتە المايدى، ەگەر بالالاردىڭ وزىنە سەنىمدى، قامقور بولعانىن قالاساق، ءوزىمىز جاقسى ۇلگى بولۋىمىز كەرەك. ويتكەنى بالالار اتا-اناسىنان ۇلگى الاتىنى ايقىن.
بالالار، ءبىر اتا-انادان دۇنيەگە كەلىپ، ءبىر وتباسىندا تاربيەلەنسە دە، مىنەزدەرى مەن تەمپەرامەنتتەرى جاعىنان مۇلدە بولەك. سوندىقتان، ءبىز ولاردىڭ ارقايسىسىمەن بەيىمدەلىپ، ورتاق ءتىل تابىسۋعا تىرىسامىز. بالالارىمىزعا قاراپ، ءبىز ولاردان قارىم-قاتىناستا يكەمدىلىك، تاڭ قالۋ، ارمانداۋ جانە سەنۋ قابىلەتىن ۇيرەنەمىز. سونىمەن قاتار، بالالار ءبىزدى تولەرانتتىلىققا، قورشاعان الەمگە وڭ كوزقاراستا بولۋعا جانە “اپريوري” باقىتتى بولۋعا ۇيرەتەدى.
جۇمىستان ۇيگە ورالعان كەزدە بالالاردىڭ قۋانىشتى كوزدەرىن كورۋ، ولاردىڭ نازىكتىك پەن ماحاببات سوزدەرىن ەستۋ، ولاردىڭ ءتاتتى ءيىسىن يىسكەۋ جەتكىلىكتى، بىردەن كۇش پەن قۋات تولقىنىن سەزىنەمىن جانە شارشاۋدىڭ ءىزى دە قالمايدى. كەيدە كەيبىر ماتەريالدىق يگىلىكتەرگە ۇمتىلا وتىرىپ، ءبىز ومىردەن ءلاززات الۋدى ۇمىتىپ كەتەمىز، ال ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءار كۇندى كەرى قايتارۋ مۇمكىن ەمەس، ءبىز ءومىردى قايتا ءومىر سۇرە المايمىز، ال بالالىق وتەدى دە كەتەدى، سوندىقتان ءبىز ءاربىر ساتتەن ءلاززات الىپ، باقىتتى ءومىر ءسۇرۋىمىز كەرەك!
كوپ بالالى وتباسىنداعى جالعىز قيىندىق، مەنىڭ ويىمشا، ءار بالامەن بەتپە-بەت سويلەسۋ ءۇشىن جەكە ۋاقىت تابۋدىڭ سيرەك مۇمكىندىگى جانە بالالاردىڭ قالىپتى دامۋى ءۇشىن اتا-اناسىنىڭ مۇقيات نازارىن قاجەت ەتەدى.
ۋاقىتىمىزدى، جۇمىسىمىزدى، ءۇي شارۋامىزدى بالالارمەن ارالاسۋعا ۋاقىت قالدىراتىنداي ەتىپ، بوس ۋاقىتىمىزدى الدىن الا ۇيىمداستىرىپ، «وتباسى» بولىپ تابىلاتىن «جەكسەنبى كۇنىن» قالاي وتكىزەتىنىمىزدى جوسپارلاۋ ارقىلى بۇل ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسامىز»، سوندىقتان بۇل كۇنى ءبىز ءوز بالالارىمىزعا تولىعىمەن ارنايمىز.
مەن كەيبىر قيىندىقتاردىڭ دا بار ەكەنىن جوققا شىعارا المايمىن. ويتكەنى بارلىعىن سەگىز بالاعا كوبەيتۋ كەرەك، ۋاقىتتى، نازاردى، سىيلىقتاردى، دۇكەندەردى، دەمالىستا نەمەسە سەرۋەندەۋدە ءبىز بارلىق بالالاردى بىردەن الىپ كەتۋگە تىرىسامىز.
ءبىز ولاردى بولگىمىز كەلمەيدى. ال بىرلەسكەن ساپارلار قىمبات جانە شۋلى بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ولار كوڭىلدى جانە ءبىز وسىلاي جاساي وتىرىپ، ولاردا دوستىق جانە بەرىك قارىم-قاتىناستار ورناتاتىنىمىزدى تۇسىنەمىز.
كۇيەۋىم ەكەۋمىز مۇمكىن بولاتىن قيىندىقتاردىڭ ءبارىن جەڭۋگە دايىن بولدىق، وسى كۇنگە دەيىن قول ۇستاسىپ، بىر-بىرىمىزگە قولداۋ كورسەتىپ، قيىن جاعدايدا ءبىر-بىرىمىزدى جىگەرلەندىرىپ، ءبىر-بىرىمىزدىڭ اقساۋلارعا جول بەرمەي، ءومىردىڭ بارلىق جاعدايلارىن باستان وتكەرەمىز.
ءقازىر وڭايىراق، بالالار ءوستى، ءتورت ۇلكەن بالامىز ستۋدەنت، ۇشەۋى مەكتەپتە، ال كەنجەسى بالاباقشاعا بارادى. قوعامىمىزدا اجىراسقان جانۇيالار بولماسا ەكەن. ءاربىر قوعامىمىزدىڭ مۇشەسى وتباسىن ساقتاۋعا، جانۇياعا ۇلكەني قۇندىلىق رەتىندە قاراۋدى باستى ماقسات ەتسە ەكەن دەيمىن.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان قۋانىش ەرمەكوۆا
