ساۋداگەرلەرگە وتەماقى تولەندى مە؟
بۇل بايلاردىڭ ويىنى. كەك الۋ. بيزنەسكە تالاس. قىرۋار اقشا. ايتپەسە، مۇنشالىقتى بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورتەنەردەي قازاق بازارىنا نە كورىندى؟ كوز ءتيدى مە؟ شىمكەنتتە ەكى بازار ورتەنگەن ەدى. ودان كەيىن وزگە وبلىستاردا دا بىرنەشە بازار وتقا وراندى. ال الماتى... ايتۋ قيىن. «باراحولكانى» جابامىز دەپ ءجۇرىپ، بارلىق بازاردى ورتەپ بولدى.
بيلىك پە كىنالى؟ سولاي بولسا، وندا اقىماقتىق. قالالىق اكىمشىلىكتىڭ سەنارييى بولسا، ناعىز بەزبۇيرەكتىك. ونسىز امال جوق پا ەدى؟ قالالىق اكىمشىلىكتەن كۇمانداناتىن حالىق كوپ. ويتكەنى، وسىعان دەيىن بىردە-بىر بازار ورتەۋشى، نەمەسە ءورتتىڭ شىعۋ سەبەبىنە كىنالى ۇستالدى دەگەندى ەستىمەدىك. تاۋارى كۇلگە اينالعان ساۋداگەرلەرگە قارجىلىق كومەك، وتەماقى بەرىلدى مە؟ جوق، ەستىمەدىك. ءبىز حابارلاسقان، ءبىز تانيتىن ساۋداگەرلەردىڭ ەشقايسىسى وتەماقى الماعاندارىن ايتادى. الدى 1000 000 (ميلليون) دوللار، سوڭى 10 مىڭ دوللار قارجىسىنىڭ كۇلىن ۋىستاپ قالدى. تالاي انا «بالامدى قالاي اسىرايمىن» دەپ زار جىلادى. تالاي جاستار «نەسيەمدى ءقايتىپ تولەيمىن» دەپ وكسىدى. ۋاقىت ءوتتى. ولار ەش قايىر بولماسىن ءبىلىپ، جاي-جايىنا كەتتى. كەيبىرى بۇل تىعىرىقتان شىعا الماستان، قارىز ارقالاپ ءجۇر...
بازار باسشىلارى نە ىستەيدى؟
الماتىداعى بازارلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورتەلدى. مىڭداعان ادام بىرىنەن سوڭ ءبىرى كۇيرەدى. بازار قوجايىندارىن ارى قويىڭىز، قاراپايىم ساۋداگەرلەردىڭ ماڭداي تەرىن لاۋلاعان وتقا اينالدىرۋ قاي ەلدە بار ەكەن؟
ءبىر بازار ورتەنسە، دۇرىس، بايقاۋسىزدا ورتەندى دەر ەدىك. ەكى بازار ورتەنسە، تەحنيكالىق اقاۋ، بازاردىڭ ساپاسىز قۇرىلىسى، اناۋ-مىناۋ دەۋگە بولادى. ءۇش بازار... ىقتيمالدىققا سالساڭىز دا، مۇلدەم كوڭىلگە قونىمسىز فاكتىلەر الدىڭىزدان شىعادى. بازار باسشىلارى تولايىم تابىستان قاعىلدى دەلىك، ءبىراق ولار كەلەسى ءبىر جەردەن بازار سالا الادى. نەمەسە، اياعىن شالعان، بازارىن ورتەگەندەردەن كەك الۋدى كوكسەيدى...
«باراحولكا» نەگە ورتەلدى؟
قالالىق اكىمشىلىك جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگىسى كەلدى. قارا بازاردى ازايتۋدى ۇيعاردى. حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن كۇيتتەدى. سول عانا ما؟ ال ونىڭ ورنىنا زاماناۋي بازار سالدى ما؟ ەگەر اكىمشىلىكتەگىلەر زاماناۋي بازار سالىپ، سوعان بازار باسشىلارىن ماجبۇرلەپ، سودان كەيىن ساۋداگەرلەرگە مىنا بازارعا كوشىڭدەر دەسە، بۇگىنگىدەي شۋ-شۇرقان بولماس ەدى.
«وجەت»، «كەنجەحان»، «ارلان» سەكىلدى قاپتاعان بازارلار سالىندى. سولار «باراحولكادان» ارتىق پا؟ قاي جاعىنان؟ جوق، كەرىسىنشە، بۇرىنعى قارا بازار شاشىراپ، قالانىڭ ءار تۇكپىرىنەن بوي كوتەرىپ جاتىر. ءبىرىن ورتەپ، ەكىنشىسىن سالدىق. نە ۇتتىق؟.. ەشتەڭە. الماتىداعى بازار ورتەۋ ءداستۇرى مۇنىمەن توقتارىنا ءشۇبالىمىز.
ال «ادەم» شە؟..
الماتى قالاسى اكىمشىلىگىندەگىلەر ەكى جىل بۇرىن «باراحولكانى» ءسۇرۋ كەزىندە جابايى بازارلاردىڭ ورنىنا «ادەم» سەكىلدى زاماناۋي بازار تۇرعىزامىز دەدى. سول ءسوز وسى كۇنگە دەيىن ايتىلىپ كەلدى. بۇندا الدە ءبىر استار بار ما؟ بايلاردىڭ، بازار يەلەرىنىڭ بىر-بىرىنە كەك قايتارۋى ەمەس پە؟ بىزدە وسى كۇدىك باسىم. مۇمكىن، «باراحولكاداعى» بازارلاردىڭ يەلەرى ءوز بازارلارىنىڭ ورتەنۋىنە «ادەمنىڭ» قوجاسىن كىنالى دەپ بىلەر؟..
بايلار بازار ورتەيدى. وزدەرىنىڭ مۇددەسى، ساۋداداعى باسەكەلەستەرىن قۇرتۋ ءۇشىن. سوندا قارا حالىق، شاعىن كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەن مىڭداعان ادام قالاي كۇنەلتەدى؟ ولار ەندى نە ىستەيدى؟ ەلىمىزدەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەس مۇنداي جاعدايدان كەيىن قالاي داميدى؟ تۇسىنىكسىز...
احمەت ساعىندىق
