– تۇرسىنگۇل، ءاي، تۇرسىنگۇل! تۇر. تاڭ اتتى عوي، – دەپ داۋىستاي باستادى. ويپىرىم-اي، نەعىپ اتىن اتادى. اكەسى بولعاسىن با؟ جو-جوق، بۇل بىلەتىن دامەش اكەسىنە دەس بەرمەيدى عوي. الدە اقىل-ەسىنىڭ كىرەيىن دەگەنى مە؟ كۇلكىسى كەلدى. اق اپاسى قۇبىلمالى اۋا رايى سياقتى. تۇسكە دەيىن جىلىنىپ، تۇستەن كەيىن قارلى بوران بورايتىن.
ءقازىر كۇلىپ وتىرادى دا، سالدەن سون كوزى الارىپ، اۋزىنان نەبىر بىلاپىت سوزدەر شىعادى. قىسقاسى، اق اپاسى تۇلەن تۇرتكەندەي، بىرەسە ادام، بىرەسە شايتان كەيپىنە ەنەدى.
اناسى باقيلىق بولعاننان كەيىن، ءۇي ءىشى قۇلازىپ ازىپ كەتتى. ءالي ەكەۋى اناسى كىرىپ كەلەردەي اۋىق-اۋىق ەسىككە الانداسا، اكەسى شولمەكتەن باس كوتەرمەدى. وسىلاي ءبىر جىل ءوتتى. اكەسى بىردە: «مىنا كىسى ەندى انالارىڭ بولادى»، – دەپ ۇيىنە اق اپاسىن الىپ كەلدى. ءتۇسى سۋىق، مىنەزى قاتال جاندى كورگەندە، تۇرسىنگۇل جىلان شاعىپ العانداي ىرشىپ ءتۇستى. اق اپاسى جامان ادام بولىپ كورىندى وعان... جۇرەگى قۇرعىر الداماپتى. انا ورنىنا كەلگەن اپاسى ۋلى جىلاننان بەتەر. ءتىلىن تاپپاساڭ، شاعىپ ۇلگەرەدى. ۇيگە العاش كەلگەندە: «اينالايىن، قىزىم»، – دەپ ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ، باسىنان سيپاپ، بارىن بەرەتىن. «اينالايىنى» بىرتە-بىرتە «تۇرسىنگۇلجانعا»، كەيىن «تۇرسىنگۇلگە» ۇلاستى. قازىرگى eciمi «ءاي، قىز!». تۇرسىنگۇل دالاعا شىعىپ، كۇندەگى ادەتىنشە ءبىر كەرىلدى دە، مال تۇراتىن اۋلاعا بەتتەدى. بۇزاۋلارى دا مۇنى كۇتىپ تۇرعانداي ەنەلەرىنە قاراي ۇمتىلا باستادى. مال ەكەش مال دا انالارىن جاقسى كورەدى-اۋ! وسىنداي كەزدە ونىڭ ەسىنە اناسى تۇسەدى...
اق جاۋلىعى جەلكىلدەپ دامەش ساماۋرىن جاعا باستادى. ال تۇرسىنگۇل كۇندەگى ادەتىنشە قوس سيىردى الىپ، ورىسكە بەتتەدى. جولدا، اناۋ شەتتە تۇرعان اق بەيىت ونى قول بۇلعاپ شاقىراتىنداي، ۇنەمى وسىندا سوعادى. سيىرلارى دا ۇيرەنگەن. بەيىت جانىندا كىدىرىپ، سودان سوڭ ورىسكە بەت الادى. ماۋقىن ءبىر باسسىن دەيدى-اۋ، ءسىرا. ول تىزەرلەي وتىردى دا، قۇلپىتاستاعى انا سۋرەتىن سيپاپ، كۇندەگى تىرلىگىن بايانداي باستادى:
«تاڭەرتەن ءاليدىن كورپەسى اشىلىپ قالىپتى: «اپا، سەنى ساعىندىم»، – دەپ مەنى قۇشاقتاي الدى. بالا عوي ءالى. كەيدە: «اق مامام قاشان كەلەدى؟»، – دەپ اق اپاسىنا جىلاپ، قيعىلىق سالادى. اق اپاسى قايدان سىزدەي بولسىن...
اكەم ۇيدەگى تىرلىكتىڭ ءبارىن بىلەدى. كورسە دە كورمەيدى، ەستىسە دە ەستىمەيدى. «مىلقاۋ». ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپايدى. ناعاشىلارىم دا حابارسىز قالدى. سەن بولماعان سوڭ باتا المايتىن شىعار... مەن سەنى ساعىندىم، ماما، سەن شە؟
– ؟
– سۋىق توپىراق دەنەڭدى جاۋىپ، جانشىلدىڭ-اۋ، ماما. ءبارىن تاستاپ، ساعان كەتكىم كەلەدى. اناۋ اپا تىرىدەي سويىپ، وتقا قاقتاعانداي قىلادى (بىرەۋ ەستىپ قويما-دى ما دەگەندەي جان-جاعىنا كوز جۇگىرتتى). سيىرلار ءالى بەيىت ماڭىنان ۇزاماپتى. الا سيىر تۇرسىنگۇلگە قاراپ قويادى. ايادى-اۋ شاماسى.
– ەشتەنە ايتپايسىڭ، ماما. كۇلىمدەپ قارسى الىپ، مۇڭايتىپ شىعارىپ سالاسىڭ. بۇگىن ۇيگە ەرتە بارۋىم كەرەك. اق اپا شارۋا كوپ دەپ وتىر. ەرتەڭ سوعارمىن...
تۇرسىنگۇلگە قيىنى – اناسىنىڭ بەيىتىنەن ۇزاپ كەتۋ. ساعىنادى. جازدا سيىرلاردى ورىسكە شىعارىپ سالعاندا كەلىپ تۇرادى عوي. قىستىڭ كۇنى قايتپەك؟ ۇيىنە كەلگەندە اق اپاسى ۇنەمى اشۋمەن قارسى الادى. سونداعى ايتاتىنى: «ءاي، قىز، قاڭىراعان بەيىتتەن نە تاپتىڭ؟ جىلاعاندا شەشەڭ قايتىپ كەلە مە؟». بۇل ءۇنسىز قۇتىلادى. بۇگىن دە سولاي. اق اپاسى كوزى شىتىناپ، كوگەرە قارسى الدى: «ءاي، قىز! مولاعا بارىپ، نە ءبىتىردىڭ. شەشەسىن مەن ولتىرگەندەي، ەڭىرەيتىنى نەسى؟ مەن سەنى كۇتىپ وتىرمىن عوي!»... ايتىلىپ جاتىر. ەتتەن ەمەس، سۇيەكتەن وتەر قارعىستار ايتىلىپ جاتىر. ەسىك الدىندا وتىرعان اكەسى ءۇنسىز. تومپاڭداپ ويناپ جۇرگەن ءالي ايقايدان قورقىپ كەتتى بىلەم: «ءاي-اي، اپا، تيمەشى تاتە- مە»، دەپ ەتەگىنە ورالا كەتتى. «قاراڭدى باتىر. مەنىڭ سورىما تاپ بولعان وڭكەي جەتىمەكتەر»، – دەپ ونى يتەرىپ جىبەردى. ەكى باۋىر جىلاپ تۇر. ۇنەمى ايقاي، اششى ءسوز قوس ءسابيدى شارشاتىپ جىبەردى. تۇرسىنگۇل جىلاپ ءجۇرىپ قازان استىنا وت جاعۋعا كىرىستى. اك اپاسى بۇگىن تارى تۇيمەكشى. باجىلداپ، ايقايلاي ءجۇرىپ، ءالسىن-السىن مۇنىڭ باسىنان ۇرىپ قويادى. ەجەلدەن بەرگى جاۋى سياقتى. اق اپاسىنىن ۇرعانىنا تۇرسىنگۇلدىڭ ەتى ۇيرەنگەلى قاش-ا-ان. «ۇرا بەرسىن. باسىم جارىلىپ، كوزىم شىققان جوق قوي» دەپ وي ۇستىندە جۇرگەندە:
– قازاندى قاقسىتىپ نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ – دەگەن اششى داۋىستان سەلك ەتە قالدى. – سۋ قايدا، سۋ! ءالى سۋ اكەلمەگەنسىڭ بە؟ ءاي، مىنا قىز نە ىستەپ ءجۇر ءوزى، ا؟..
He شەلەكلە، نە قۇدىققا بارارىن بىلمەي قالبالاقتاپ تۇرعان تۇرسىنگۇلدىڭ باسىنا قازان ىشىندەگى ىستىق وجاۋ سارت ەتە قالدى. كوز شىقپادى، ...باس جا- رىلدى. جىپ-جىلى قان سورعالاپ جاتىر. اق اپاسى قورقىپ، ايار دەپ ويلاعان.
– جو-وق... سۋ اكەل بار، سۋ. جوعال، قانسىراماي، دەپ ۇيدەن قۋىپ شىقتى.
ەڭىرەپ كەلەدى. كوزدەن اققان جاس پەن باسىنان اققان قاندى سۇرتۋگە شاما جوق. بار سەنەرى كورشى ۇيدەگى زيباش اجەسى. جەتىمدى جەبەي بىلەتىن قاريا عوي. باسىنا كيىز كۇيدىرىپ باستى:
– شەشەڭ باردا التىن اسىقتاي بولىپ جايناپ جۇرگەن بالا ەدىڭ، قاراعىم-اي، قايتەيىن. مەنىڭ قولىمنان نە كەلەدى؟ كەشكىلىك ۇيىنە بارىپ، اكەڭمەن سويلەسەيىن، – دەپ جۇباتىپ قويادى.
دولى قاتىنعا ەشكىمنىڭ دە باتىلى بارمايدى. اكەسى وعان نە دەسىن... زيباش اجەسىن قالدىرىپ، كەشكىسىن ۇيىنە قايتتى. ويى اليمەن كەزدەسۋ. ءبىراق ءۇي ماڭى تىپ-تىنىش. ۇيگە كىرسە، اق اپاسىنىن ايامايتىنى بەلگىلى. نە ىستەۋ كەرەك؟ وسىنداي ساتتە دەمەيتىن قامقورشىڭنىڭ بولماعانى قانداي قيىن. ءبىر عانا سۇيەنىشى بار. ول – وزىنە ىستىق باياعى اق مولا. ەشتەنەگە الاڭداماستان، ءتۇننىڭ قاراڭعىلىعىنا دا دەس بەرمەي تالدىرماش قىز انا بەيىتىنە قاراي بەت الدى. ادامعا ەڭ جاقىن جاناشىر انا عوي. بۇل جالعاندا انادان اسقان جان بار ما؟ قينالعاندا قول ۇشىن بەرەر، قۋانعاندا قولپاشتار اناننىڭ جەر استىندا ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتكەنى جانىنا باتادى. كەلتە عۇمىر. قايتا ورالماس قۋ دۇنيە. انا مەن بالانى شىرقىراتىپ، كورمەستەي ەتىپ ەكى ارناعا بەلگەن جالعان-اي... تۇرسىنگۇلدىڭ ويىنا «اكەمدى الساڭ ال، قۇداي، شەشەمدى قوي، شەكپەن توقىپ بەرسە دە ولمەيمىن عوي» دەگەن ولەڭ جولى ورالا بەردى، ورالا بەردى... اناسى ءتىرى بولعاندا، بالالىق بالداۋرەنىن مۇنداي قينالىسپەن وتكىزەر مە ەدى؟ كىم بىلگەن؟ اق اپاسى انالىق پارىزىن وتەي المادى. بۇل عۇمىرعا ءبىر-بىرىن كورىپ، از ۋاقىتتى قىزىقتى وتكىزۋ ءۇشىن، ارتىنا مول مۇرا قالدىرۋ ءۇشىن كەلگەنىن ۇعىنبادى...
وزىنە جاقسى تانىس انا بەيىتىنىڭ قۇلپىتاسىن قۇشاقتاپ: «مىنە، مەن دە كەلدىم. ومىرگە اكەلدىن عوي، ەندى وزىڭمەن بىرگە الا كەت. ءاليدى دە اكەلەيىن بە؟ ءبىراق ول اق اپاسىمەن بىرگە...» – دەپ ساندىراقتاي باستادى.
نە ايتىپ، نە قويعانىن ءوزى بىلمەيدى. قۇلاعىنا «تاتە، تاستاماشى مەنى» دەپ جىلاعان ءاليدىڭ داۋسى ەستىلەدى. قۇلپىتاسقا سۇيەنگەن قىزدىڭ ۇيقىسى كەلدى. ەشكىم وياتا الماس ءتاتتى ۇيقىنى اڭسادى. كوز الدى تۇماندانىپ، قارعالاردىڭ قارقىلى ەستىلەدى. دۇنيە شىر اينالىپ، جەردەن مۇنى ءبىر الىپ قۇس الىپ بارا جاتكانداي سەزىندى. شىركىن-اي، تەك قۇس اۋزىنان ءتۇسىپ كەتىپ، اق اپاسىنا جولىقپاسا يگى ەدى. ۋا، الىپ قۇس مۇنى اناسىنا جەتكىزدى-ay... سالدەن سوڭ پاك، جانى تازا ءسابي قالىڭ ۇيقىعا كەتتى. ماڭگى ۇيقىعا... ونىڭ ۇيقىسىن ەندى ەشكىم دە بۇزا المايدى.
ەرتەڭىنە ورىسكە مال ايداعان اۋىل ادامدارى اق بەيىتتىڭ جانىندا انا قۇلپىتاسىن قۇشاقتاپ جاتقان كىشكەنتاي قىزدىڭ دەنەسىن تاپتى... تۇرسىنگۇلدىڭ ولىمىنە ەل تەگىس ەڭىرەدى. ءتىپتى، جايماشۋاق جادىراپ تۇرعان كۇننىڭ ءوزى دە مۇردەنى شىعاراردا نوسەرلەتە جونەلدى. تابيعات تا بەيكۇنا ءسابيدىڭ مەزگىلسىز ومىردەن وتكەنىنە اھ ۇراتىن سىنايلى. بارىنەن دە تۇرسىنگۇلدىڭ دەنەسىن ەسىك الدىنا اكەلىپ قويعاندا، كىشكەنتاي ءاليدىڭ «اق تاتە-ay، ماماما قاشان اپاراسىڭ؟» دەگەن سوزىنەن جۇرەگى تىلىنبەگەن جان قالمادى...
ايگۇل جۇبانىش
