Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы (ҰҚШҰ) посткеңестік кеңістіктегі аймақтық қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ететін негізгі интеграциялық бірлестіктердің бірі болып табылады. 1992 жылы әскери-саяси одақ ретінде құрылған ҰҚШҰ Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін бірқатар ұқсас қиындықтарға тап болған мемлекеттерді біріктіреді, ол: халықаралық терроризм, трансшекаралық қылмыс, есірткі тасымалы, сондай-ақ әскери тұрақсыздыққа байланысты қауіптер мен күштерге қарсы одақтастықты білдіреді. Ұйым қатысушы елдердің ұжымдық қауіпсіздік саласындағы күш-жігерін үйлестіру, әскери саладағы ынтымақтастық және заманауи қауіп-қатерлерге қарсы әрекет ету стратегияларын әзірлеу үшін алаң ретінде әрекет етеді.

ҰҚШҰ дамуындағы ерекше маңызды кезең 2024 жыл болды. Халықаралық аренадағы қысымның күшеюі, геосаяси ландшафттың өзгеруі және жаһандық қауіпсіздіктің жаңа сын-қатерлері жағдайында ҰҚШҰ мүше мемлекеттердің мүдделерін қорғаушы рөлін белсенді түрде күшейтуде. Осы тұрғыда Қазақстанның 2024 жылғы ұйымға төрағалығы қатысушы елдердің өзара іс-қимылын нығайтуға, бітімгершілік әлеуетін дамытуға және бірлескен күштердің жедел дайындығын арттыруға бағытталған бірқатар бастамалармен ерекшеленді. ҰҚШҰ-ның Бас хатшысы Иманғали Тасмағамбетов ТАСС агенттігіне берген сұхбатында ұйымның қазіргі қауіпсіздік мәселелерін шешіп қана қоймай, ынтымақтастықтың жаңа бағыттарын, соның ішінде киберқауіпсіздік пен гибридті қауіптерге қарсы іс-қимылды дамытып жатқанын атап өтті.

Жылдың ең маңызды оқиғасы 2024 жылы 28 қарашада Астанада өткен ҰҚШҰ саммиті болды. Бұл саммит стратегиялық аймақтық қауіпсіздік мәселелерін де, халықаралық қатынастардың қазіргі жағдайын да талқылау үшін мүше мемлекеттердің басшыларын жинады. Күн тәртібіндегі негізгі тақырыптарға әскери үйлестіруді нығайту, дағдарыстарға қарсы әрекет етуде бірлескен іс-қимылдарды әзірлеу және гуманитарлық және экономикалық салалардағы ынтымақтастықты одан әрі кеңейту перспективалары бар. Қырғызстан Президенті Садыр Жапаровтың жаһандық сын-қатерлер жағдайында өңірлік біртұтастықты нығайту қажеттігіне тоқталған сөзіне ерекше назар аударылды.

Бұл мақалада ҰҚШҰ-ның 2024 жылғы қызметіне, оның ішінде Қазақстанның төрағалығы кезінде жүзеге асырылған бастамалар мен жобаларға шолу жасалады. Талдау Астанада ҰҚШҰ саммитінің маңыздылығы туралы ой-пікірлермен, қатысушылар жасаған негізгі мәлімдемелерге түсініктемелермен және ұйым алдында тұрған перспективалар мен міндеттерге жеке баға берумен толықтырылады. Тақырыптың өзектілігі Еуразиялық аймақтағы тұрақтылықты қамтамасыз етудегі ҰҚШҰ-ның маңызды рөлімен, сондай-ақ жаңа геосаяси жағдайларда оның әлеуетін талдау қажеттілігімен түсіндіріледі. Осы мәселелерді қарастыру ұйымның қазіргі әлемде ұжымдық мүдделер мен қауіпсіздікті қорғаудың тиімді тетігі болып қала алатынын жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді.

1. ҰҚШҰ және Қазақстан: негізгі нәтижелерге шолу

Қазақстанның 2024 жылы Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымына (ҰҚШҰ) төрағалық етуі ел ішінде де, жалпы Орталық Азия аймағында да қауіпсіздікті нығайтудың маңызды кезеңі болды. ҰҚШҰ әскери-саяси одақ ретінде өзінің негізгі міндетін – лаңкестікке, есірткінің заңсыз айналымына, трансшекаралық қылмысқа және заңсыз көші-қонды қоса алғанда, заманауи сын-қатерлерге қарсы тұруды жалғастыруда.

ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттермен ынтымақтастық аясында 2023 жылы Қазақстанда екі теракт пен үш заңсыз әрекеттің алды алынды. Бұндай нәтиже қазақстандық арнайы қызметтердің қатысушы елдердің әріптестерімен бірлескен жұмысының, жедел деректер алмасуының және күш-жігерді үйлестірудің арқасында мүмкін болды.

Сондай-ақ халықаралық есірткі бизнесімен күрестегі нәтижелер де маңызды. 2023 жылы Қазақстанда есірткі жеткізудің 34 халықаралық және 32 өңірлік арналары жойылып, 3,6 тонна есірткі заттары тәркіленді. Бұл деректер ҰҚШҰ-ның аймақтың өзекті мәселелерін шешуге қатысуының жоғары деңгейін растайды.

Қару-жарақ пен оқ-дәрілердің контрабандасының жолын кесуді де атап өткен жөн. Өткен жылы Қазақстан шекарасында 700-ден астам қару-жарақ пен оқ-дәрілерді заңсыз алып өту әрекеті тіркелді, бұл ұйым аясындағы мемлекетаралық ынтымақтастықтың маңыздылығын көрсетеді.

ҰҚШҰ-мен ынтымақтастық Қазақстанға қиын сәттерде саяси тұрақтылықты сақтауға да көмектесті. Жарқын мысал ретінде 2022 жылдың қаңтарында ҰҚШҰ-ның үш күндік бітімгершілік миссиясын айтуға болады. Бұл операция елдегі тәртіпті тез қалпына келтіруге мүмкіндік берген ұжымдық әрекеттің сәтті үлгісі ретінде тарихқа енді.

Әскери шығындары жалпы ішкі өнімнің 0,5 пайызын ғана құрайтын Қазақстан үшін ҰҚШҰ ұжымдық қауіпсіздік кепілі ретінде шешуші рөл атқарады. 2022 жылы Стокгольм халықаралық бейбітшілікті зерттеу институтының (SIPRI) мәліметтері бойынша, Ресей ҰҚШҰ-ның жетекші мүшесі ретінде әскери шығындарға ішкі жалпы өнімнің 4,1% инвестициялады, ал Қазақстан әлдеқайда қарапайым көрсеткіштермен ұйым елдері арасында екінші орынға шықты.

Дипломатиялық деңгейде ұйым қақтығыстарды шешу бастамаларын табысты алға жылжытады. Мысалы, 2023 жылы ҰҚШҰ аясында тәжік-қырғыз шекарасын делимитациялаудың даулы мәселелері бойынша ымыраға келуге қол жеткізілді. Бұл ұйымның аймақтық қақтығыстарды шешу алаңы ретіндегі тиімділігін атап көрсетеді.

2024 жылы Қазақстан киберқауіптер мен гибридті шабуылдарға баса назар аударуды жалғастырды. ҰҚШҰ елдерінің киберқылмыспен күресу үшін мамандандырылған бөлімшелерді құру жөніндегі бірлескен бастамалары ұлттық және аймақтық мүдделерді қорғауда маңызды рөл атқарады.

2. ҰҚШҰ Бас хатшысы Иманғали Тасмағамбетовтың сұхбатын талдау

ҰҚШҰ Бас хатшысы Иманғали Тасмағамбетовтың Астанадағы саммит қарсаңында ТАСС агенттігіне берген сұхбаты ұйымның қазіргі басымдықтары мен оның заманауи халықаралық қатынастардағы рөлін түсінудің маңызды элементі болды. Әңгімелесудің негізгі бағыттары қауіпсіздікті нығайту, қарудың жаңа түрлерін, мысалы, ресейлік «Орешник» зымыран кешенін зерттеу және әлемдік қауымдастықпен, соның ішінде АҚШ-пен өзара әрекеттесу мүмкіндіктеріне қатысты болды. Сұхбаттың негізгі тақырыптарын толығырақ қарастырайық.

Тәжік-Ауған шекарасы: қиындықтар мен шешімдер

Саммит күн тәртібіндегі негізгі тақырыптардың бірі тәжік-ауған шекарасын нығайту мәселесін талқылау болды. Бұл бастама лаңкестік пен есірткі саудасының ошақтары сақталып отырған Ауғанстаннан келетін қауіп-қатерге жауап қана емес, сонымен қатар Орталық Азияның ұжымдық қауіпсіздігін нығайтуға бағытталған стратегиялық қадам болып табылады.

БҰҰ мәліметі бойынша, дүниежүзілік апиын өндірісінің шамамен 85%-ы Ауғанстанға тиесілі, бұл аймаққа есірткінің заңсыз айналымы мен лаңкестік топтарды қаржыландыру арқылы тікелей әсер етеді. ҰҚШҰ шекараны нығайтуға бағытталған мақсатты шаралар кешенін ұсынды, оның ішінде техникалық құрал-жабдықтарды жеткізу, шекарашыларды бірлесіп оқыту және барлау ақпараттарымен алмасу.

Бұл шаралардың практикалық маңыздылығы айқын: Тәжікстанның оңтүстік шекарасын қорғау Қазақстан мен ұйымның басқа да мүшелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Тасмағамбетов бұл бағыттағы ынтымақтастық аймақтағы жағдайды ұзақ мерзімді тұрақтандыруға, экстремистік элементтердің ену қаупін азайтуға ықпал ететінін атап өтті.

Орешник зымыран жүйесін зерттеу

ҰҚШҰ аясындағы тығыз әскери ынтымақтастықтың бір мысалы ресейлік «Орешник» жаңа зымыран кешенінің мүмкіндіктерін зерттеу болды. Ғарыштық және гипер дыбыстық технологияларды қамтитын бұл қарулар жаһандық милитаризация жағдайында стратегиялық тежеудің маңызды құралы болып табылады.

Тасмағамбетов бұл кешенді зерттеудің екі жақты мақсаты бар екенін атап өтті: бір жағынан, оны ҰҚШҰ елдерінің қажеттіліктеріне бейімдеу, екіншіден, аймақтық қауіпсіздік үшін салдарларды талдау. Мұндай зерттеулер ұйымның барлық қатысушылары үшін маңызды болып табылады, жаңа сын-қатерлерге дер кезінде бейімделуге мүмкіндік береді, соның ішінде достықсыз мемлекеттерде ұқсас қарулардың пайда болуы мүмкін.

Мысал ретінде бүгінгі күні әлемнің ірі державалары жүргізіп жатқан гипердыбыстық жарысты келтіруге болады. SIPRI (2023) есебіне сәйкес гипердыбыстық жүйелер қазірдің өзінде 10-нан астам елде әзірленуде. ҰҚШҰ-ның мұндай зерттеулерге қатысуы өңірлік тепе-теңдікті қамтамасыз ету үшін күштерді біріктіруге мүмкіндік береді.

Тасмағамбетовтың сұхбаты ҰҚШҰ қазіргі заманғы қауіп-қатерлерге жауап берудің маңызды тетігі болып қала беретінін көрсетеді, мүше елдерге қорғаныс пен аймақтық және халықаралық үдерістерге белсенді әсер ету мүмкіндігін ұсынады.

3. ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің шағын құрамдағы сессиясына талдау

2024 жылғы 28 қарашада Астанада ҰҚШҰ Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесінің сессиясы өтті, оған қатысушы мемлекеттердің көшбасшылары: Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Беларусь Республикасының Президенті Александр Лукашенко, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин, Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон. Сондай-ақ, сессия жұмысына ҰҚШҰ Бас хатшысы Иманғали Тасмағамбетов қатысты. Бұл оқиға ұйымның 2024 жылғы жұмысын қорытындылау және оның одан әрі даму векторын анықтау үшін маңызды сәт болды.

Негізгі тақырыптар мен екпіндер

Саммитте халықаралық және өңірлік қауіпсіздіктің негізгі мәселелері талқыланды. Қазақстан өзінің төрағалығын аяқтай отырып, қол жеткізілген нәтижелер туралы есеп берді, сондай-ақ ҰҚШҰ-ның болашақ жұмысының негізгі бағыттарын белгіледі. Маңызды тақырыптар:

1. Қазіргі заманғы сын-тегеуріндер жағдайында ұжымдық қауіпсіздікті нығайту. Президент Тоқаев ҰҚШҰ қатысушы мемлекеттер үшін қауіпсіздіктің кепілі ретінде өзінің қажеттілігін дәлелдегенін атап өтті. Терроризмге, кибершабуылдарға және трансұлттық қылмысқа қарсы күреске ерекше назар аударылды.

Мысал: террористік қатерлерге қарсы іс-қимыл және кибершабуыл сценарийлерін пысықтау жөніндегі бірлескен оқу-жаттығулар қатысушы елдердің өзара іс-қимылының тиімділігін ғана емес, сонымен қатар жаңа сын-қатерлерге дайындығын да көрсетті. Ұйымның есептеріне сәйкес, аймақтағы ықтимал кибершабуылдарды анықтау деңгейі 2022 жылмен салыстырғанда 30% - ға өсті, бұл айтарлықтай прогресті көрсетеді.

2. Есірткі трафигіне қарсы іс-қимыл. ҰҚШҰ халықаралық есірткі трафигінің арналарын жоюда шешуші рөл атқарды. 2023 жылы 34 халықаралық және 32 өңірлік есірткі жеткізу арналары анықталып, жойылды. Қатысушы елдердің арнайы қызметтерін үйлестіру кезінде жүргізілген бұл операциялар есірткінің ірі партияларының аймақ нарықтарына түсуіне жол бермейді және қылмыстық ұйымдарды қаржыландыруды азайтады.

Тәжік-ауған шекарасын нығайтуға ерекше назар аударылды. Ауғанстан аумағында жұмыс істейтін террористік топтардың әсерін ескере отырып, бұл аймақ ең тұрақсыз аймақтардың бірі болып қала береді. Қазақстан ұсынған шекараны нығайту Бағдарламасы техникалық жарақтандыруды, шекарашыларды оқытуды және тауарлардың өткізілуіне бақылауды күшейтуді қамтиды.

3. Халықаралық өзара іс-қимыл және БҰҰ қарары.

Саммит сонымен қатар ҰҚШҰ-ның БҰҰ-мен өзара іс-қимылының маңыздылығын атап өтті. 2024 жылғы қарашада қабылданған БҰҰ Бас Ассамблеясының ҰҚШҰ-мен ынтымақтастық туралы қарары ұйымның халықаралық қауіпсіздіктің маңызды қатысушысы ретінде танылуын растайды. Бұл жетістік Қазақстанның төраға ретіндегі ұйымның мүдделерін халықаралық аренада ілгерілетуге бағытталған күш-жігерінің арқасында мүмкін болды.

4. Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 80 жылдығын мерекелеуге дайындық.

Тарихи жад мәселесі де маңызды талқылау нүктесіне айналды. Жеңістің 80 жылдығын мерекелеуге дайындыққа арналған Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесінің мәлімдемесі қабылданды. Бұл символдық әрекет қана емес, сонымен қатар қатысушы елдердің бірлігін нығайту тәсілі.

Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан 2024 жылы дағдарыстық жағдайларға жедел әрекет ету тетіктерінің тиімділігін арттыруға баса назар аударғанын атап өтті. Негізгі жетістіктерге мыналар жатады:

• Сыртқы істер, қорғаныс министрлері мен Қауіпсіздік кеңестерінің хатшылары деңгейінде тұрақты кездесулер өткізілді.
• Төтенше жағдайлар кезіндегі іс-қимылдарды үйлестіруді жақсартуға бағытталған жаңа құжаттарды әзірленді және қабылданды..
• Тәжік-қырғыз шекарасындағы даулар сияқты қақтығыстарды дипломатиялық жолмен шешу алаңы ретінде ҰҚШҰ рөлі күшейді.

28 қарашада өткен Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің отырысы Қазақстанның төрағалығының қорытындысын шығару нүктесі ғана емес, жаңа шешімдерді әзірлеу алаңы болды. ҰҚШҰ аймақтық тұрақтылықтың маңызды құралы болып қала отырып, уақыт сын-қатерлеріне бейімделуге қабілетті екенін дәлелдеді.

4. ҰҚШҰ Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесінің кеңейтілген құрамдағы отырысына шолу және талдау

2024 жылғы 28 қарашада Астанада ҰҚШҰ Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесінің кеңейтілген құрамдағы кезекті сессиясы өтті, ол ұйымның дамуындағы және қазақстандық төрағалықтың қорытындысын шығарудағы маңызды кезеңді белгіледі.

Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзінде: «ҰҚШҰ бүгінде ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған тиімді және сұранысқа ие халықаралық құрылым ретінде әрекет етеді», - деп атап өтті. Бұл сөз ұйымның Еуразиялық аймақтағы тұрақтылықты қамтамасыз етудегі шешуші рөлін көрсетеді. ҰҚШҰ өзінің өмір сүрген жылдарында қуатты нормативтік-құқықтық база құрды, қатысушы елдер арасындағы өзара іс-қимыл тетіктерін жолға қойды және БҰҰ сияқты беделді ұйымдармен өзара іс-қимыл арқылы өзінің күш-жігерін халықаралық процестерге белсенді түрде кіріктірді. БҰҰ Бас Ассамблеясының ҰҚШҰ-мен ынтымақтастық туралы қарарды 2024 жылдың басында қабылдауы оның рөлін халықаралық мойындаудың маңызды дәлелі болып табылады.

Қазақстан төрағалығының қорытындылары: жетістіктері мен бағыттары

Қазақстанның төрағалығымен 2024 жылы жауынгерлік дайындық, қауіп-қатердің алдын алу және халықаралық ынтымақтастық мәселелерін қамтитын 60-қа жуық іс-шара өткізілді. Маңызды жетістіктердің ішінде мыналарды атап өткен жөн:

«Бұзылмайтын бауырластық-2024» және «Скала-2024» сияқты бірлескен жаттығулар бітімгершілік контингенттердің іс-әрекеттерін және төтенше жағдайларды жою жөніндегі арнайы операцияларды пысықтауға мүмкіндік берді. Бұл іс-шаралар ҰҚШҰ күштерінің күрделі сын-қатерлерге ден қоюға жедел дайындығын арттырудағы маңызды қадам болды. Оқу-жаттығу шеңберінде түрлі бөлімшелердің өзара іс-қимылына ерекше назар аударылды, бұл нақты қауіп-қатерлер жағдайында операциялардың тиімділігін арттырады.

«Жалдамалы», «Арна», «Заңсыз» және «ПРОКСИ» операцияларын жүргізу ҰҚШҰ-ның терроризмнің, есірткі трафигінің, заңсыз көші-қон мен ақпараттық қатерлердің алдын алудағы тиімділігін көрсетті. Бұл операциялар бір уақытта бірнеше қатысушы елдерде үйлестірілді, бұл жұмыстың үйлесімділігінің жоғары деңгейін растайды.

БҰҰ, ШЫҰ және ТМД-мен ынтымақтастықты одан әрі дамыту ҰҚШҰ стратегиясының маңызды элементі болады. Осы тұрғыда Қазақстанның ұсыныстарын табысты интеграциялау болашақ төрағалықтар үшін үлгі бола алады.

ҰҚШҰ Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесінің Астанадағы отырысы ұйымның дамуындағы маңызды кезең болды. Қазақстан өзінің төрағалығын аяқтай отырып, өңірлік және халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған жобаларға тиімді бастамашылық жасау және үйлестіру қабілетін көрсетті. Қабылданған құжаттар мен шешімдер ұйымды неғұрлым икемді және жаңа сын-қатерлерге дайын ете отырып, ҰҚШҰ-ның одан әрі жұмыс істеуі үшін негіз қалыптастырады.

5. ҰҚШҰ саммитінде Қырғызстан Президенті Садыр Жапаровтың баяндамасына талдау

Қырғызстан Президенті Садыр Жапаровтың 2024 жылғы 28 қарашада Астанада өткен ҰҚШҰ саммитінде сөйлеген сөзі Қырғызстанның 2025 жылға арналған ұйымға төрағалық етуінің басымдықтарын айқындаудағы маңызды сәт болды. Оның сөзі негізгі бағыттарды белгілеп қана қоймай, еуразиялық өңірде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі тетігі ретінде ҰҚШҰ рөлін одан әрі нығайту жөніндегі өршіл жоспарларды көрсетті. Негізгі тезистерді қарастырып, оларды егжей-тегжейлі талдауды ұсынамыз.

Қырғызстан Президенті ел ҰҚШҰ-ның үдемелі дамуы үшін барлық күш-жігерін жұмсауға ниетті екендігіне айтты. Бұл мәлімдеме Қырғызстанның ұйымдағы белсенді рөлге деген ұмтылысын көрсетеді, бұл елдің стратегиялық жағдайын ескере отырып, ерекше маңызға ие. Қырғыз Республикасы Ауғанстандағы тұрақсыздықтан туындайтын қауіптер, есірткі трафигі және халықаралық терроризм сияқты аймақтық сын-қатерлердің ортасында. Сондықтан Жапаровтың сыртқы саяси өзара іс-қимылды нығайтуға басты назар аударуы қисынды болып көрінеді. Ол мүше елдердің аймақтық және халықаралық мәселелерге деген ортақ көзқарастарын көрсететін саяси құжаттарды қабылдаудың маңыздылығын атап өтті. Бұл бағыт іс жүзінде қатысушыларға ағымдағы сын-қатерлерге жауап берудің келісілген тетіктерін ұсына отырып, ҰҚШҰ бірлігін күшейтуі тиіс.

Жапаров бітімгершілік мәселелеріне ерекше назар аударды. Оның ҰҚШҰ Бас хатшысының бітімгершілік мәселелері жөніндегі арнайы өкілінің қызметін жандандыру қажеттілігі туралы мәлімдемесі Қырғызстанның жанжалдарды шешудегі ұйымның рөлін кеңейтуге деген ұмтылысын көрсетеді. Әскери кадрларды даярлауда тәжірибе алмасуды атап өту маңызды сәт болды, бұл әсіресе Орталық Азия үшін өзекті. Аймақ дәстүрлі әскери қақтығыстарда ғана емес, сонымен бірге барған сайын күрделене түсетін гибридті қауіптер жағдайында да тапсырмаларды орындау үшін кадрлар даярлауды талап етеді.

Киберқауіптерге қарсы іс-қимыл тақырыбы сөз сөйлеуде ерекше орын алды. 2025 жылы Қырғызстанда Киберқауіпсіздік бойынша халықаралық конференция өткізу жоспарлары туралы хабарландыру ҰҚШҰ цифрлық қауіпсіздіктің жаһандық күн тәртібінде белсенді ұстанымға ұмтылатынын көрсетеді. Жапаров атап өткендей, конференция өзекті үрдістерді талқылауға, пікір алмасуға және нақты шешімдер әзірлеуге мүмкіндік береді. Бұл қадам ҰҚШҰ елдерінің ынтымақтастығын нығайтып қана қоймай, олардың киберқауіптерге қарсы күресте бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Халықаралық телекоммуникация одағының мәліметтері бойынша, Орталық Азия елдеріндегі киберқауіпсіздік деңгейі орташа әлемдік деңгейден төмен болып қалып отыр, бұл Қырғызстанның бастамасын аса маңызды етеді.

Жапаров биологиялық қауіпсіздік және төтенше жағдайлардың салдарын жою саласындағы өзара іс-қимылдың маңыздылығын атап өтті. Пандемия сияқты жаһандық сын-қатерлер жағдайында бұл бағыт стратегиялық маңызға ие. Президент атап өткен жаңа үйлестіру тетіктерін құру ҰҚШҰ-ға қатысушы елдерге олардың салдарын барынша азайта отырып, биологиялық қауіптер мен табиғи апаттарға тезірек ден қоюға мүмкіндік береді.

Сөз сөйлеудің негізгі тезистерінің бірі парламентаралық ынтымақтастықты нығайту болды. Жапаров ҰҚШҰ елдерінің заңнамасын үйлестіру ұйымның тиімділігін арттырудың маңызды құралы болып табылатынын әділ атап өтті. Бұл бағыттағы жұмыс елдердің өзара іс-қимылын жеңілдетіп қана қоймай, жалпы міндеттерді шешуде үлкен интеграцияға ықпал етеді.

Соңында Жапаров Қазақстанға табысты төрағалық еткені үшін алғысын білдіріп, Қырғызстанның жоспарларын іске асыруда әріптестерді қолдаудың маңыздылығын атап өтті. Бұл ҰҚШҰ-ның ішкі ынтымақтастығын нығайтатын және негізгі шешімдер қабылдауда консенсус қажеттілігін көрсететін дипломатиялық қадам.

Осылайша, Садыр Жапаровтың сөз сөйлеуі ҰҚШҰ-ның 2025 жылға арналған өршіл күн тәртібін белгілейді. Бейбітшілік әлеуетін дамыту, киберқауіптерге, есірткі трафигіне, биологиялық және төтенше қауіптерге қарсы іс- қимыл, сондай-ақ өңірдің қауіпсіздігі мен тұрақтылығын арттыру үшін күш-жігерді шоғырландыру басты назарда. Қырғызстан қазіргі сын-тегеуріндерге бейімделіп қана қоймай, ХХІ ғасырдағы қауіп-қатерлерге тиімді жауап бере алатын ҰҚШҰ-ның неғұрлым тұрақты және икемді құрылымын қалыптастыруға ұмтылады.

Мақаланы қорытындылай келе, 2024 жылғы 28 қарашада Астанада өткізілген Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының саммиті ұйымның дамуындағы маңызды кезең болды және оның Еуразиялық өңірдегі қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етудің негізгі тетігі ретіндегі рөлін растады. Отырыс Қазақстанның төрағалығын қорытындылап қана қоймай, 2025 жылы Қырғызстан басшылығымен қатысушы елдер арасындағы одан әрі ынтымақтастықтың негізін қалады.

Саммиттің басты қорытындысы мүше мемлекеттердің қазіргі заманғы сын-қатерлер мен қауіп-қатерлерге қарсы тұру үшін бірлесіп әрекет етуге дайындығын растау болды. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, ҰҚШҰ өзінің сұранысы мен тиімділігін көрсетуді жалғастыруда, ал оның жұмысы өзара сенім, келісілген іс-қимыл және қолдау қағидаттарына негізделген. Қабылданған құжаттар, соның ішінде Ұжымдық Қауіпсіздік Кеңесінің Декларациясы және тәжік-ауған шекарасын нығайту жөніндегі мақсатты мемлекетаралық бағдарлама ұйымның терроризм, есірткі трафигі, киберқылмыс және трансұлттық қылмыс сияқты негізгі қауіптерге жауап беруге қабілетті екендігінің дәлелі болып табылады.

Бітімгершілік әлеуетті нығайту, әскери дайындықты жетілдіру және киберқауіптер мен биологиялық қауіпсіздік сияқты жаңа сын-қатерлерге қарсы іс-қимылдарды шоғырландыру мәселелеріне ерекше назар аударылды. Қырғызстанның 2025 жылы Киберқауіпсіздік бойынша халықаралық конференция өткізу жоспарлары туралы хабарлауы ҰҚШҰ-ның Ынтымақтастықтың жаңа бағыттарын дамытуға бағытталған стратегиялық бастамаларды қалыптастыруға бағытталғандығын көрсетеді.

Қазақстандағы ҰҚШҰ Саммиті әртүрлі әлеуеті мен сын-қатерлері бар елдердің бірігуі келісілген және тұрақты қауіпсіздік архитектурасын қалай қалыптастыра алатынының жарқын мысалы болды. Қабылданған шешімдер ұжымдық күш-жігерді нығайта отырып және практикалық ынтымақтастықты дамыта отырып, ҰҚШҰ-ның қазіргі шындыққа бейімделуге деген ұмтылысын көрсетеді. Бұл ҰҚШҰ ХХІ ғасырдағы сын-қатерлерге тиімді жауап бере алатын халықаралық қауіпсіздік жүйесінің ажырамас бөлігі болып қала береді деген пікірге мүмкіндік береді.