Fýtbolǵa bólingen qyrýar qarajattyń esebin suraǵan Qazybek Isa Premer-mınıstrdiń orynbasary Eraly Toǵjanovqa saýal joldady.
Dalanews.kz depýtattyń janaıqaıyn qaz-qalpynda usynyp otyr.
1. Halyq qazynasy qazaq fýtbolshysyn damytýǵa emes, shetel fýtbolshysyn baıytýǵa jumsalyp jatyr!?
2. Mıllıardtar alyp otyrǵan qazaq fýtbolynda gol joq! Al aýyldarda qarjy tapshylyǵynan jol joq!
3. Nátıjesiz fýtbolǵa bólingen 133 mlrdqa keminde 133 mektep salýǵa bolar edi…
4. Gol salmaıtyn, tek halyq qazynasyna qol salatyn, qol salǵanda mol salatyn fýtbolǵa mıllıardttardy bosqa shashýdy toqtatatyn ýaqyt jetti!
...
Osydan úsh kún buryn, 14 qarashada 2022 jylǵy fýtboldan álem chempıonatyna irikteýde Qazaqstan ulttyq komandasynyń Fransıa komandasynan 8:0 bolyp, fýtbol tarıhyndaǵy masqara eseppen oısyraı jeńilýi eldiń qatty narazylyǵyna ushyrap, qoǵamda rezonans týdyrýda.
Baspasózde aımaqtardaǵy fýtbol klýbtaryna 71 mlrd jumsalǵany, tek “Astana” klýbynyń ózine 15 mlrd bólingeni jarysa jazylýda.
Biraq nátıje qaıda?!.
Bul bas bapkerdiń emes, bizdegi jalpy fýtbol júıesiniń kinási!
QR Fýtbol federasıasynyń bas hatshysy keshegi baspasózdegi sózinde: “Biz búdjetten qarajat almaımyz, qaıdaǵy mıllıardtar, 200 mıllıon teńge ǵana aldyq” dep jaýap beripti. Al «jeńilistiń sebebi - jaqsy fýtbolshylardyń tapshylyǵy» - dep aqtalýda.
Federasıa «búdjetten kóp qarjy almaımyz» deıdi, biraq mıllıardtardy osy federasıaǵa kiretin kásipqoı klýbtar oblys ákimdikteri arqyly alýda. Sońǵy úsh jyldaǵy oblystyq ákimdikterdiń kásibı klýbtarǵa bólgen qarjysynyń ózi az emes - 111, 2 mlrd. Al federasıaǵa respýblıkalyq búdjetten, ÝEFA-dan, Samruq-Qazynadan, demeýshiler bólgen qarjylardy qosar bolsaq, olardyń esebi joq – óıtkeni resmı málimetter joq. Fýtbol álemi boıynsha barlyq anyq aqparaty bar transfermarktcom saıtynyń málimeti boıynsha Qazaqstan fýtbolynyń bir jyldyq búdjeti -133 mlrd teńge.
Al, jaqsy fýtbolshylardyń tapshy bolatyny - ózimizdiń fýtbolshylarymyzdy daıyndaýdyń ornyna, mol qarajatty sheteldik legıonerlerge jumsaýdyń tikeleı nátıjesi.
Legıonerlerge shekteý qoıýymyz kerek
Mysaly, Premer-lıgada 2021 jyly 371 fýtbolshy bolsa, baqandaı 150-i, ıaǵnı jartysyna jýyǵy legıonerler, oǵan birinshi lıgadaǵy 16 fýtbolshyny qosyńyz, bári 166 legıoner bar eken.
Halyq qazynasy qazaq fýtbolshysyn damytýǵa emes, shetel fýtbolshysyn baıytýǵa jumsalyp jatyr!?
Bizdiń Qazaqstan fýtbol federasıasy talabynyń bir túsiniksiz jeri, Qazaqstan chempıonatyna esh ýaqytta óńirlerdegi fýtbol klýbtary qatysa almaıdy. Sebebi, federasıa erejesi boıynsha, óńirlerdegi fýtbol klýbtary respýblıka chempıonatyna qatysý úshin sol jerde kásibı fýtbol lıgasynda oınaıtyn klýb bolýy kerek!?. Al kásibı fýtbol lıgasynda oınaıtyn klýb aýdan túgili, qalalardyń bárinde joq qoı.
Tek oblys ortalyqtarynyń ózinde bir- bireýden ǵana! Bul endeshe óńirlerdegi, mysaly shalǵaıdaǵy Shardaranyń, jyraqtaǵy Jympıtynyń nemese shekaradaǵy Narynqoldyń fýtbolshylary eshýaqytta Qazaqstan chempıonatyna qatysa almaıdy degen sóz.
Al alys óńirlerde kimder turady? Iaǵnı qazaq fýtbolshylarynyń fýtbolǵa jaqyndaı almaı júrgeniniń basty sebebi osynda jatyr.
Sonda eger ol kásibı fýtbol klýbynda oınaı almasa, aýdandardaǵy balalar men jasóspirimder fýtbol mektebi memlekettiń mıllıondaǵan qarjysyn shyǵyndap, ne úshin fýtbolshylardy daıyndap jatyr degen zańdy suraq týady…
Búdjetten fýtbolǵa bólingen qarjylardan balalar fýtbolyna jetkilikti jumsalyp keledi dep aıtý qıyn. Demek jaqyn bolashaqta Qazaqstan fýtbolynyń damýy da qıyn degen sóz.
Balalar fýtbolynyń damý ólshemderiniń negizgisi - transferlik qunymen, klýbqa túsirgen tabysymen ólshenedi. Osy kúnge deıin Eýropa klýbtaryna ózimiz daıyndaǵan 1 fýtbolshyny transfer jasaı almadyq. Tabys túsire almadyq.
Brazılıaǵa shyǵaryp salǵan balalar qaıda qazir?
Sol 78 balanyń kásibı klýbtarda oınap júrgen bireýi de joq?! Sonda olardy fýtbolda damytýǵa jibergenbiz be, joq óz qalaǵandarymyzdy iriktep alyp, demalýǵa jibergenbiz be?
Sportymyz damýy úshin aldymen ınfraqurylymdarymyz saı bolýy kerek. Bizde oǵan da aqsha jumsalmaıdy. Stadıon, fýtbol alańdary bolmasa, balalar qaıda oınaıdy? Mektepterdiń sportzaldary men alańdaryn jalǵa berý bastalǵaly beri, balalardyń sabaqtan tys ýaqytynda fýtbol oınaýy arman bolyp qaldy. Sebebi kóbisi balalardyń tegin fýtbol oınaǵanynan góri, syrttan kelgenderge jalǵa berip aqsha tapqandy jón kóredi.
Mysaly, alysqa qulash siltemeı-aq kórshilerimiz, týys eki elmen salystyraıyq.
Qazaqstan 30 jylda 1 ǵana stadıon salsa, fýtbol búdjeti bizden eki esege jýyq az Ózbekstan qazirgi zaman talabyna saı 10 stadıon salyp tastaǵan.
FIFA reıtıńisi boıynsha qazir Qazaqstan 125 orynda tur. 2000 jyly 121 orynda bolǵanbyz, sonda odan beri mıllıardtar kóbeıgen saıyn damýdyń ornyna biz keri ketip bara jatyrmyz. Al TMD elderindegi fýtbol búdjeti eń az – Qyrǵyzstan 96-orynda.
Mıllıardtar alyp otyrǵan qazaq fýtbolynda gol joq! Al aýyldarda qarjy tapshylyǵynan jol joq!
Álem chempıonatyna irikteýde eń sońǵy oryndaǵy bizdiń fýtbolǵa ákimdikter olımpıada, álemdik chempıonattarda altyn medal alyp keletin boks, kúres jáne aýyr atletıka úsheýin qosqandaǵy bólgen qarajattan 3 ese kóp aqsha jumsap otyr. Fýtbolǵa bólingen búdjettiń 80 paıyzdaıy jeke fýtbolshylarǵa tólenedi.
Fýtbolǵa 30 jyl boıy mıllıardtar jumsalyp otyrsa da, «búdjetimiz Eýropa deńgeıine jetpeıdi» dep kele jatyr.
Al halqynyń sany 4 mln. ekonomıkasy bizden 3 ese kishkentaı, lıgasy 1991 jyly qurylǵan, 1995 jylǵa deıin soǵys órtine oranǵan – Horvatıa ótken jyly álemniń fýtbol derjavalaryn kúırete otyryp, álem chempıonatynda fınalǵa shyqty. Biz masqara bolyp jeńilgen alpaýyt Fransıamen teń deńgeıde oıyn kórsetti. Búdjeti álemniń 50 eline kirmese de, fýtbolynyń damý deńgeıi álemniń top 10-dyǵyna kiredi.
Iaǵnı, Horvatıa – fýtboldy aqshasyz da oınaýǵa, damytýǵa bolatynyn dáleldegen el.
Klýbtardyń álemdik reıtingisinde eshqandaı klýbymyz 100-diktiń qataryna kirmeıdi. Al 200-diktiń sońynda, 186-shy orynda tek bir «Astana» klýby ǵana bar. Birde bir fýtbolshymyz transferlik quny boıynsha alǵashqy 500-dikke kirmeıdi.
Bul fakti, 30 jyl boıy fýtbolymyzdyń eshqandaı damymaǵanyna dálel.
133 mlrd? Munshama aqshaǵa 133 mektep salýǵa bolar edi
Endeshe, fýtbolǵa halyqtyń qyrýar qarjysyn Fransıadaǵydaı álemge masqara bolý úshin quıyp otyrmyz ba?
Nátıjesiz fýtbolǵa bólingen 133 mlrdqa keminde 133 mektep salýǵa bolar edi…
Sondyqtan, gol salmaıtyn, tek halyq qazynasyna qol salatyn, qol salǵanda mol salatyn fýtbolǵa mıllıardttardy bosqa shashýdy toqtatatyn ýaqyt jetti!
Qazaqstan fýtbol júıesin jolǵa qoıý qajet!
«Aq jol» fraksıasy usynystary:
1.Kásibı sport, fýtbol - bul negizi bıznes. Al álemde kásibı sport memlekettiń moınyna minip almaıdy. Sondyqtan, búdjetke baılanǵan fýtbol klýbtarynyń barlyǵyn jekeshelendirip, memleketten qarjylandyrýdy toqtatý qajet.
2.Kezinde “Aq jol” partıasy talaı kótergendeı, memleket qarjysy balalar men jasóspirimder mektepterine, fýtbol mektepterin damytýǵa, balalar bapkerlerin daıyndaýǵa jumsalýy kerek. Aýyldardaǵy talantty balalarǵa jaǵdaı jasaý qajet.
Aýdan ortalyqtarynda, qala mańynda da tegin fýtbol alańdaryn salý kerek.
Seksıalardaǵy jattyqtyrýshylarǵa pedagogtarmen teń laıyqty jalaqy tóleý kerek.
3.Fýtbol ındýstrıasyn, menejmenti men marketıńin damytyp, fýtbol mamandyqtaryn, jattyqtyrýshylar kadryn daıyndaý jumystaryn jolǵa qoıyp, fýtbol akademıasyn qalyptastyrý kerek.
4.Osy ýaqytqa deıin memleketten fýtbol salasyna bólingen qarjynyń esebi berilýi tıis. Óıtkeni ol halyq qarjysy! Elimizdegi kásibı fýtbol klýbtaryna búdjetten jyl saıyn qansha qarjy bólindi? Qazaqstan fýtbol federasıasyna 2002 jyldan beri ÝEFA-dan jyl saıyn qansha qarjy bólindi?
Týrızm ındýstrıasy men sportty qoldaý qorynan jáne Ulttyq olımpıada komıtetinen fýtbol federasıasyna jyl saıyn qansha qarjy bólindi jáne qaıda jumsaldy, báriniń esebin el bilýi tıis.
