Италия Премьер-министрі Джорджа Мелонидің 2025 жылғы мамырдағы Қазақстанға ресми сапары символикалық әрі стратегиялық тұрғыдан тарихи оқиғаға айналды. Бұл сапар шеңберінде тұңғыш рет «Орталық Азия – Италия» мемлекет басшыларының саммиті өткізіліп, Орталық Азия аймағы мен Италия арасындағы жаңа институционалдық әріптестік форматы негізі қаланды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бұл жоғары деңгейдегі кездесуді Орталық Азияның артып келе жатқан геосаяси маңыздылығының айқын белгісі деп атап өтті.
Шынында да, бұған дейін сыртқы істер министрлері деңгейінде ғана өтіп келген диалогтың мемлекет басшылары дәрежесіне көтерілуі – Италия мен өңір елдерінің жан-жақты серіктестікті нығайтуға деген ортақ ұмтылысының көрінісі. Дж.Мелони – Екінші дүниежүзілдік соғыстан кейінгі кезеңдегі Италияның тұңғыш әйел премьер-министрі, әрі қазіргі Еуропадағы ықпалды саясаткерлердің бірі. Оның бастамасымен шақырылған Астана саммиті Италияның Орталық Азияға стратегиялық қызығушылығы артып отырғанын көрсетті. Бұл сапар мен саммит Қазақстан мен Италия арасындағы 30 жылдық дипломатиялық қатынастарды жаңа белеске шығарып, екі елдің ғана емес, бүкіл өңірдің мүддесіне сай келетін ынтымақтастықты жаңа деңгейде дамытуға жол ашты.
Энергетика және өнеркәсіп саласы
Қазақстан мен Италия арасындағы қарым-қатынастың өзегі энергетика секторындағы әріптестік болып табылады. Италия – Қазақстан мұнайының ірі сатып алушыларының бірі, Қазақстанның жалпы сауда серіктестері арасында үшінші орын алады және Еуропалық Одақта бірінші орында тұр. 2024 жылы Қазақстан Италияға 30 млн тоннадан астам мұнай жеткізді, бұл оның алдындағы жылмен салыстырғанда 27%-ға көп; қажет жағдайда Қазақстан бұл көлемді тағы арттыруға дайын екенін мәлімдеді. Итальяндық ENI компаниясы еліміздің мұнай-газ жобаларына бұрыннан аса ірі инвестор (Қарашығанақ, Қашаған кен орындарының консорциумы құрамында) және соңғы жылдары баламалы энергия өндірісіне де атсалысып келеді. Жалпы, соңғы жиырма жылда Италия Қазақстан экономикасына 7,6 млрд АҚШ доллары көлемінде инвестиция құйған, елде италиялық ENI, SDF Group, PetroValves, Maire Tecnimont, Ansaldo Energia, Ballestra тәрізді ірі компанияларды қоса есептегенде 270-тен астам италиялық кәсіпорын табысты жұмыс істеуде.
Қазақстан Президенті екі елдің мұнай-газ, өнеркәсіп және энергетика салаларындағы ынтымақтастығы өзара тиімділігін дәлелдегенін айтып өтті. Мысалы, Қазақстан зауыттарының бірінде италиялық технология бойынша ауыл шаруашылығы техникасы құрастырылады, сондай-ақ италиялық серіктестердің қатысуымен күкірт қышқылы зауыты мен газ өңдеу зауытының құрылысы басталды. Бұл жобалар италиялық технология мен ноу-хауды Қазақстанда өндірісті оқшаулау (локализациялау) арқылы бірлескен өндіріс орындарын дамытуға болатынын көрсетеді.
Мелонидің сапары аясында энергетика және өнеркәсіп кооперациясын одан әрі кеңейтуге бағытталған маңызды құжаттар пакеті қабылданды. Атап айтқанда, Қазақстанның ұлттық әл-ауқат қоры «Самұрық-Қазына» италиялық Maire Tecnimont инженерлік компаниясымен және Ansaldo Energia энергетикалық технологиялар компаниясымен ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қойды. Бұл келісімдер мұнай-химия, газ өңдеу және электр энергетикасы салаларында бірлескен жобаларды жүзеге асыруға негіз қаламақ.
Сондай-ақ, өнеркәсіптік кооперацияның стратегиялық жаңа бағыты – сирек жер металдарын игеру мен минералдық шикізатты бірлесе өңдеу мәселесі талқыланды. Қазақстан тарабы Орталық Азияда сирек жер элементтері кен орындарын зерттейтін өңірлік орталық құру бастамасын көтеріп, италиялық компанияларға осы бағалы шикізатты бірлесіп барлап-өндіру үшін қолайлы жағдай ұсынуға дайын екенін мәлімдеді. Президент Тоқаев бұл ретте ынтымақтастықтың формуласы ретінде «стратегиялық шикізат орнына – инвестициялар мен технологиялар» ұстанымын атады. Расында, сапар барысында екі ел Үкіметтері арасында критикалық минералды ресурстар және шикізат саласындағы ынтымақтастық жөніндегі бірлескен мәлімдемеге қол қойды. Мұндай қадам Қазақстанның жер қойнауындағы сирек металдарды игеруде италиялық озық технология мен инвестицияны тартуға, ал Италияға жоғары технологиялық өндірістер үшін қажетті шикізат базасына қолжетімділікті қамтамасыз етуге жол ашады. Энергетика секторында дәстүрлі мұнай-газ ынтымақтастығымен қатар жасыл энергетикаға көшу бағытында да екі ел ортақ ниет танытуда – «Central Asia – Italy» форматындағы бірлескен декларацияда жаңартылатын қуат көздері және сутегі энергетикасы бойынша серіктестікті күшейту туралы арнайы айтылды.
Сауда және инвестиция
Италия Қазақстанның Еуропадағы ең ірі сауда серіктесі саналады. Екіжақты тауар айналымы соңғы жылдары қарқынды өсіп, 2024 жылы 20 млрд АҚШ долларына жетті, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 24%-ға артық көрсеткіш. Мұндай өсім негізінен энергетикалық ресурстар экспортының артуы есебінен қамтамасыз етілгенімен, тараптар сауда құрылымын әртараптандыруға мүдделі. Президент Қ.Тоқаев Италиямен сауда-саттықты тек көмірсутектер аясымен шектемей, жаңа өнім түрлерімен кеңейту мүмкіндігін атап өтті.
Оның айтуынша, Қазақстан Италияға қосымша 1 млрд доллар көлемінде 100-ден астам түрлі тауар позициясы бойынша экспортты ұлғайта алады. Қазақстан Орталық Азия мемлекеттерімен бірге Еуропа нарығына агроөнеркәсіптік өнімдер, соның ішінде экологиялық таза органикалық азық-түліктер жеткізуді көбейтуге зор әлеуеті бар екенін айтты. Мәселен, Қазақстан жақын жылдары Италияға ет өнімдері, балық және аквамәдениет өнімдері, құрғақ сүт және өзге де дайын азық-түліктер экспортын еселей түспек. Сондай-ақ дәстүрлі астық бағытында да мүмкіндік жоғары – ресми Астана италиялық нарыққа бидай мен ұн жеткізу көлемін арттыруға дайын екенін мәлімдеді. Бұл бастамалар екі ел арасындағы сауда балансының неғұрлым теңгерімді болуына және Қазақстанның экспорттық қоржынының кеңеюіне септігін тигізбек.
Қазақстан жағынан шикізаттық емес өнім экспортын көбейтуге ұмтылыс танытылса, Италия тарапы өз өнімдерінің Қазақстан мен жалпы Орталық Азия нарығына қолжетімділігін арттыруға қызығушылық білдіруде. Италия Үкіметінің құрамындағы «Кәсіпорындар және Made in Italy» министрлігі атынан Қазақстанмен бірлескен өндірістік жобаларды дамытуы – екіжақты сауданы тек тауар айналымы тұрғысынан ғана емес, бірлескен инвестициялар арқылы өрістетуге ниетті екенін көрсетеді. Президент Қ.Тоқаев Рим мен Астана арасындағы тікелей сауда инфрақұрылымын қалыптастыру бастамасын көтеріп, Алматы қаласында «Италия сауда үйін» ашуды ұсынған болатын. Мұндай орталық «Made in Italy» брендінің жоғары сапалы өнімдерін Қазақстан нарығына тікелей жеткізіп, италиялық тауарлар көрмесін ұйымдастыруға мүмкіндік берер еді. Қазіргі кезде Қазақстанда италиялық сән индустриясы өнімдері, тұрмыстық техника, фармацевтика және құрылыс материалдары кең танымал.
Сарапшылардың пайымдауынша, Қазақстан экономикасының әртараптануы аясында италиялық өнеркәсіптің өңделген өнімдері мен технологиялық жабдықтарына сұраныс арта түседі.
Инвестиция тарту саласы да – екіжақты экономикалық байланыстардың басты бағыттарының бірі. Италия Қазақстанға инвестиция салушы ірі он елдің қатарында. Мұнай-газ және кен-металлургия жобаларына қомақты қаржы құюдан бөлек, италиялық бизнес өңдеу өнеркәсібі, құрылыс, банк ісі және қызмет көрсету секторларына да капитал салуда. Мысалы, Қазақстандағы машина жасау, химия өнеркәсібі мен энергетика инфрақұрылымы жобаларына италиялық компаниялардың араласуы өсіп келеді. Дж.Мелонидің сапары кезінде қол қойылған құжаттар бұл үрдісті растады: екі ел дамушы жобаларды бірлесіп қаржыландыру тетіктерін жетілдіруде. Атап айтқанда, Қазақстанның «Бәйтерек» холдингінің еншілесі – Даму Банкі мен Италияның Cassa Depositi e Prestiti банкі және SACE экспорттық кредит агенттігі арасында ынтымақтастық жөнінде келісім жасалды. Сонымен бірге «Самұрық-Энерго» компаниясы да SACE агенттігімен өзара түсіністік меморандумына қол қойды – бұл энергетика және инфрақұрылым жобаларын қаржыландыру үшін италиялық тараптың кепілдік беруін қарастырады. Инвестициялар ағынын қолдау мақсатында «Kazakh Invest» ұлттық компаниясы Италияның Сауда агенттігімен бірлесіп жұмыс істеу туралы келісімге келді. Осы қадамдардың барлығы Қазақстанда италиялық инвесторлар үшін қолайлы орта қалыптастыру әрі ірі жобаларға капитал тарту міндетіне сай келеді.
Көлік және логистика – Орта дәліз
Транскаспий халықаралық көлік бағыты, немесе Орта дәліз, Қазақстан мен Италия ынтымақтастығының жаңа геоэкономикалық өзегіне айналуда. Бұл Қытайдан Орталық Азия арқылы Каспий теңізі мен Кавказды кесіп өтіп, Еуропаға баратын балама бағыт бүгінде стратегиялық маңызға ие. Астана саммитінде тараптар трансқұрлықтық байланыстарды нығайту мәселесін басым бағыттардың бірі ретінде талқылады. Президент Қ.Тоқаевтың айтуынша, ежелгі Жібек жолын жаңғыртатын бұл көпір арқылы 2022-2023 жылдары жүк тасымалы күрт өскен: өткен жылы Қазақстан аумағы арқылы транзитпен өткен контейнерлік жүк көлемі 62%-ға артып, 4,5 млн тоннаға жеткен. Енді алдағы үш жылда осы көрсеткішті кемінде екі есе ұлғайту межесі қойылып отыр.
Орта дәлізді дамытудың экономикалық және геосаяси тиімділігі айқын.
Біріншіден, ол Орталық Азия елдеріне өз тауарларын Ресейге тәуелді емес жолмен әлемдік нарықтарға шығаруға мүмкіндік береді. Екіншіден, Еуропа үшін де Азияға балама қатынас құру тұрғысынан маңызды жоба. Украинадағы жағдайға байланысты ЕО мемлекеттері Орталық Азия бағытындағы тасымал маршрутына қызығушылық таныта бастағаны белгілі. Міне, осындай жағдайда Италия Орта дәлізге early adopter ретінде назар аударуда. Дж.Мелонидің айтуынша, Италия Орталық Азиямен қатынаста тасымал маршруттарының әртүрлілігіне мән береді және өңір елдерінің көлік әлеуетін пайдалануға мүдделі.
Саммит қорытындысы бойынша қабылданған бірлескен декларацияда Орта дәлізді дамытуға ерекше мән берілді. Тараптар Транскаспий халықаралық көлік бағдарының тиімді мультимодальды дәліз ретіндегі әлеуетін толық жүзеге асыру үшін бірлескен күш-жігер жұмсауға уағдаласты. Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Түрікменстан және Тәжікстан басшылары Италия Үкіметінің осы маршрутты жетілдіруге инвестиция тарту және технологиялық қолдау көрсету ниетін құптады. Декларацияда италиялық теміржол және логистика компанияларын Орталық Азиядағы көлік-инфрақұрылымдық жобаларға қатыстыруды көтермелеу көзделген. Бұл Италияның өз тәжірибесі мен технологиясын ұсынып, өңірдегі ірі көлік хабтары мен терминалдардың дамуына үлес қосатынын аңғартады. Мысалы, Италияның мемлекеттік теміржол операторы немесе порттық басқарушылары болашақта Каспий теңізі арқылы тасымал тізбегін жетілдіру ісіне атсалысуы мүмкін. Жолдаудың тағы бір маңызды тұсы – тараптардың Еуропалық Одақтың Global Gateway бағдарламасы шеңберіндегі мүмкіндіктерді пайдалануға дайын екендігі. Global Gateway – ЕО-ның Орта дәліз секілді инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруға бағытталған бастамасы. Италия – бұл стратегияның белсенді қолдаушыларының бірі. Демек, алдағы жылдары Орта дәліз бойында теміржол желілерін жаңғырту, теңіз порттарын кеңейту, шекаралық өткізу бекеттерін цифрландыру сияқты шаралар халықаралық қолдауға ие болуы ықтимал. Мұның барлығы Орталық Азияны Еуропаға жақындатып, Қазақстанды құрлықаралық сауда хабы ретіндегі рөлін күшейтеді.
Геосаясат және аймақтық серіктестік
Астана саммитінің ең басты нәтижелерінің бірі – бірлескен декларацияның қабылдануы болды. Орталық Азияның бес мемлекеті мен Италия қол қойған бұл көлемді құжат саяси, қауіпсіздік, экономикалық және гуманитарлық салаларды қамтитын ынтымақтастықтың кешенді күн тәртібін бекітті. Бұл – Италия мен Орталық Азияның өзара әріптестігін жүйелі диалогтық платформа арқылы институттандыру жолындағы алғашқы қадам. Сарапшылардың пікірінше, «Орталық Азия + Италия» саммитін тұрақты негізде өткізуді көздеу және декларацияда ортақ механизмдерді айқындау – өңір мен Апеннин түбегінің байланысын жаңа стратегиялық деңгейге көтереді.
Құжаттың саяси бөлігінде халықаралық қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселелеріне айрықша назар аударылГүды. Тараптар халықаралық құқықтың қағидаттарын, ең алдымен БҰҰ Жарғысында бекітілген мемлекеттердің егемендік теңдігі, аумақтық тұтастықты құрметтеу, күш қолданбау және жанжалдарды бейбіт жолмен шешу ұстанымдарын берік ұстанатынын растады. Әлемдегі барлық қақтығыстар әділ және ұзақмерзімді бейбіт шешім табуға тиіс деп мәлімдеп, жаһандық бейбітшілікке қолдау білдірді. Италия Орталық Азия мемлекеттерінің өзара ынтымақтастығын тереңдету талпынысын құптайтынын білдіріп, өңірлік консультативтік кездесулер форматының маңызын ерекше атап өтті. Өңірішілік үйлесімділік Орта Азияда көпжақты өзара іс-қимылды нығайтып, бейбітшілікпен тұрақтылықты сақтау, қазіргі заманғы сын-қатерлерге бірлесе төтеп беру үшін қажет екені атап көрсетілді.
Декларация қауіпсіздік саласындағы серіктестікті практикалық шаралармен толықтыруды көздейді. Тараптар терроризмге, экстремизмге және трансұлттық қылмысқа қарсы күресте күш біріктіріп, тұрақты консультациялар өткізуге келісті. Есірткі заттардың, қару-жарақтың заңсыз айналымына және адам трафигіне тосқауыл қою, киберқауіптер мен заңсыз көші-қон ағынын реттеу мәселелері бойынша ақпарат алмасып, бірлескен дайындық шараларын жүргізу жоспарлануда. Осы мақсатта италиялық және орталықазиялық құқық қорғау органдары арасында тұрақты өңірлік деңгейдегі кездесулер өткізу, мамандарды оқыту және тәжірибе бөлісу тетіктерін жолға қою көзделіп отыр. Сонымен бірге, Италия мен Орталық Азия елдері өздерінің қорғаныс және қауіпсіздік құрылымдары арасындағы диалогты да кеңейтпек. Мұның аясында экстремизмнің алдын алу, радикалдандыруға қарсы әрекет ету бойынша бірлескен бағдарламалар іске аспақ. Қауіпсіздік мәселелеріндегі мұндай үйлесім Орталық Азияның тұрақтылығы мен сыртқы шекараларының қорғалуына оң әсер ететіні сөзсіз.
Экономикалық ынтымақтастық декларацияның қомақты бөлігін қамтыды. Тараптар соңғы жылдары Италия мен Орталық Азия арасындағы сауда-экономикалық қатынастардың қарқынды дамып келе жатқанын құптап, оны одан әрі кеңейтуге ниетті екенін растады. Екі тарап шағын және орта бизнесті қолдау, өзара инвестицияларды ынталандыру бағыттарын айқындады. Табиғи ресурстарды бірлесіп игеру, шикізаттық емес өндірісті дамыту, өнеркәсіптік кооперация құруда Италияның технологиялық әлеуеті орталықазиялық елдердің қажеттіліктерімен ұштасатыны атап өтілді. Атап айтқанда, энергетика, климаттың өзгеруімен күрес, критикалық минералды шикізат, ауыл шаруашылығы, көлік байланысы және сыни инфрақұрылым салаларында бірлескен жобаларды іске асыру келісілді. Бұл жобаларды қаржыландыруда Еуропалық Одақтың «Global Gateway» бағдарламасының мүмкіндіктері пайдаланылатыны айтылды. Яғни, еуропалық қаржы институттары мен даму банктерін тарта отырып, Орталық Азияда жасыл энергетика, логистика және цифрлық инфрақұрылым бағыттарындағы инвестициялық жобаларға қолдау көрсетілмек.
Экология және климат өзгерістеріне бейімделу мәселелері де құжаттағы басым бағыттардың бірі болды. Өңірлік қауіп-қатерлер ретінде Арал теңізінің тартылуы, мұздықтардың еріп, су ресурстарының азаюы аталды. Бұл мәселелерді шешу үшін тараптар суды үнемдеу және тиімді пайдалану технологияларын енгізу, су ресурстарын басқару бойынша жоғары деңгейлі кездесулер өткізу жөніндегі бастамаларды құптады. Арал апатына қарсы күресте Италияның атсалысып жүргені ерекше аталып, осы өңірдегі пилоттық экологиялық жобаларға Рим тарапынан қолдау жалғаса беретіні айтылды. Мысалы, қазақстандық тарап жақында Арал теңізінің құрғаған табанындағы климаттық жағдайды жақсарту мақсатында сексеуіл егу, оазистер құру секілді жобаларға италиялық мамандарды тартуды ұсынды. Бұған қоса, Түрікменстан президенті Сердар Бердімұхамедов саммитте Ашхабадта БҰҰ аясында өңірлік климаттық технологиялар орталығын ашуды ұсынды – бұл бастама да декларация мазмұнымен үндес, өйткені климат проблемаларын шешуде жаңа технологиялар трансферті мен инновациялар кластерін құру қажеттігі атап өтілген.
Энергетиканың жаңа дәуірі – баламалы және жаңартылатын энергия көздерін дамыту бойынша да тараптар ортақ пейіл танытты. Декларацияда Орталық Азияның күн, жел, су энергиясы және сутегі өндірісі бойынша орасан зор әлеуеті бары айтылып, оны жүзеге асыруға Италияның технологиялық көмегі маңызды рөл атқаратыны көрсетілді. Шетелдік инвестицияларды жаңартылатын энергетикаға тарту үшін қолайлы құқықтық база қалыптастыру, «жасыл» жобаларды мемлекет тарапынан көтермелеу туралы келісімге келді. Қазақстан мен Италия энергетикалық қауіпсіздік пен көміртегі бейтараптығына қол жеткізу жолында серіктестікті күшейтпек: бұл орайда италиялық Eni компаниясының жаңартылатын энергия жобаларына қатысуын кеңейту, жасыл сутегі өндіру бойынша бірлескен ғылыми-зерттеу жұмыстарын бастау мүмкіндіктері бар. Итальян тарабы технологиялық инновацияларымен бөлісу арқылы Орталық Азияның энергия секторын жаңғыртуға атсалысатынын мәлімдеді. Мысалы, қуат тиімділігін арттыратын озық жабдықтар мен ақылды желілер (smart grid) енгізу бағытында Италия тәжірибесі кәдеге аспақ.
Гуманитарлық және мәдени байланыстарды нығайту декларацияның және жалпы саммиттің маңызды мазмұндық бөлігін құрады. Тараптар халықтар арасындағы тікелей қарым-қатынастарды тереңдету, білім және мәдениет алмасуларын кеңейту туралы уағдаласты. Атап айтқанда, академиялық ынтымақтастықты арттыру – университеттер мен ғылыми-зерттеу орталықтары арасында консорциумдар құру, бірлескен зерттеулер жүргізу, студенттер мен оқытушылардың өзара тағылымдамаларын ұйымдастыру жоспарланып отыр. Президент Тоқаев ғылым мен техникалық білім беру саласындағы серіктестікке ерекше назар аударды. Ол Орталық Азия елдері үшін Италияның озық агротехнология, биоинженерия, тұрақты егіншілік және мал шаруашылығы тәжірибесі зор қызығушылық тудыратындығын атап өтті. Осы салаларда бірлескен ғылыми-білім беру орталықтарын құру, аграрлық университеттер арасындағы консорциум арқылы жаңа технологиялар трансфертіне жол ашу бастамасы ұсынылды. Сонымен бірге цифрлық технологиялар, телекоммуникация және смарт-қалалар дамуында Италияның инновациялық шешімдері аймаққа пайдалы болмақ. Мәселен, саммит аясында тараптар цифрландыру және стартап экожүйелерін дамыту бойынша жастар арасында хакатондар мен конкурстар өткізу мүмкіндігін талқылады.
Білім, мәдениет, экология салаларындағы ынтымақтастық та жаңа серпін алмақ. Тараптар мәдени алмасуларды жүйелеуге, өнер мен спорт саласындағы байланыстарды тереңдетуге келісті. Екі ел парламенттері және аймақтары арасында тікелей байланыстарды орнату да гуманитарлық әріптестікті институционализациялаудың бір жолы ретінде қарастырылуда. Президент Қ.Тоқаев Италиямен парламентаралық ынтымақтыстық тетіктерін нығайту бастамасын көтеріп, заңнама тәжірибесі және мәдени-гуманитарлық жобалар бойынша бірлесіп жұмыс істеуге дайын екенін білдірді. Итальян тарабы да Қазақстанмен білім және мәдениет саласындағы алмасуларды кеңейтуге мүдделі. Бүгінде көптеген қазақстандық жастар Италияның өнер академияларында, консерваторияларында білім алуда, екі елдің жоғары оқу орындары арасында әріптестік байланыстар қалыптасқан. Алдағы уақытта студенттік ұтқырлық бағдарламаларының санын көбейту, бірлескен білім беру бағдарламаларын іске қосу жоспары бар. Декларацияға сәйкес, тараптар жастар алмасуын жаңа деңгейге көтеруге келісіп отыр – Орталық Азия мен Италия жастары үшін ортақ форумдар, жазғы мектептер ұйымдастыру және волонтерлік жобаларға қатысу мүмкіндіктері қарастырылмақ. Бұл қадамдар жас буынның бірін-бірі жақын тануына, мәдениетаралық түсіністіктің артуына жол ашады.
Мәдени мұра және туризм бағытында да ынтымақтастық әлеуеті жоғары. Италия ЮНЕСКО аясында Қазақстанның мәдени ескерткіштерін қорғау ісінде қолдау көрсетіп келеді, қазақстандық мамандарға реставрация бойынша тәжірибе бөлісуде. Болашақта Италия мен Орталық Азия арасында ортақ тарихи Жібек жолы мұраларын насихаттау мақсатында туристік маршруттар құру мүмкіндігі айтылуда. Экологиялық туризм, әсіресе Альпі мен Тянь-Шань арасындағы тәжірибе алмасу, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды басқару ісінде ынтымақтастық орнату жоспары да бар. Жалпы, саммит нәтижесінде қабылданған келісімдер ғылым, мәдениет және экология тоғысқан кешенді бағдарламаларды жүзеге асыруға жол ашпақ. Мысалы, су ресурстарын кешенді пайдалану бойынша 2026 жылы арнайы дөңгелек үстел өткізу, энергияның тұрақты өндірісі мен тиімділігі жөнінде 2027 жылы конференция ұйымдастыру туралы ұсыныстар құпталды. Мұндай шаралар ғылыми сараптамамен бөлісуге, инновациялық шешімдерді бірлесе іздеуге мүмкіндік береді.
Қорытынды
Италия Премьер-министрінің бұл сапары және Астанада өткен бірінші «Орталық Азия – Италия» саммиті Қазақстан-Италия әріптестігін жаңа белеске шығарды. Келіссөздер нәтижесінде қол жеткізілген уағдаластықтар мен қол қойылған құжаттар екіжақты өзара іс-қимылды сапалы тұрғыда тереңдетіп қана қоймай, оны өңірлік көпжақты форматта өрбітуге негіз қалады. Бұған дейін Қазақстан мен Италия негізінен екіжақты желіде ынтымақтасып келсе, енді алғаш рет бүкіл Орталық Азия ауқымында институционалдық диалог орнады. Бұл форматты тұрақты ету туралы шешім халықаралық қатынастар архитектурасында жаңа өлшем ашады – Орталық Азия елдері мен Еуропаның жетекші мемлекеттері бірігіп талқылайтын алаңдардың кеңейгенін көрсетеді.
Әрине, Астана саммиті бірден барлық мәселені шешіп берген жоқ; алайда оның қорытындысы өте мазмұнды болды. Энергетикадан бастап білім-мәдениетке дейінгі сан-салалы бағыттарды қамтыған келісімдер тараптардың ұзақ мерзімді стратегиялық мүдделерінің тоғысқан тұсын аңғартты. Қазақстан мен Италия арасындағы қарым-қатынас енді «стратегиялық серіктестік» деңгейіне көтеріліп, оның нақты мазмұны инвестициялық жобалар, технология алмасу, саяси диалог және мәдени-гуманитарлық байланыстар арқылы байи түсті. Ең бастысы – өзара сенім мен түсіністік нығайды. Бұл жөнінде Қ.Тоқаев: «Қазақстан мен Италия халықаралық аренада әрқашан сенімді стратегиялық әріптестер болып қала беретініне сенімдімін» деп атап өтті.
Орталық Азия мен Италия арасындағы ынтымақтастықты жүйелі түрде жалғастыру үшін нақты қадамдар белгіленген. Келесі саммитті 2027 жылы Қырғыз Республикасында өткізу жоспарланып отыр, ал 2026 жылдың көктемінде Италияда сыртқы істер министрлерінің кезекті конференциясы шақырылатын болды. Бұл кездесулер арадағы диалогты үзбей, қабылданған міндеттемелердің орындалуын қадағалауға мүмкіндік береді. Дж.Мелонидің өзі Астанаға сапарын «жай протоколдық рәсім емес, нақты мазмұнға толы келіссөз» деп сипаттады. Расында да, 4 млрд еуроға жуық келісімдерге қол қойылып, ынтымақтастықтың жаңа көкжиектері ашылған бұл тарихи сапар қос тараптың да геосаяси және экономикалық мүдделеріне жауап береді.
Қазақстан мен Италияның әріптестігі осылайша жаңа кезеңге қадам басты. Географиялық тұрғыда бір-бірінен алыста орналасса да, ортақ мақсат-мүдде екі елді жақындастырып отыр – ол мақсат экономикалық өрлеу, өңірлік тұрақтылық және халықтарының игілігі. Орталық Азия елдері үшін Италия сенімді серіктеске, Еуропаға ашылған тағы бір қақпаға айналуда. Ал Италия үшін Орталық Азия жаңа мүмкіндіктер мекені, энергия мен ресурстардың балама көзі, сондай-ақ шығысқа жол ашатын стратегиялық өткел іспетті. Астана саммиті бұл өзара байланысты ресми түрде бекітіп, оның ұзақмерзімді болашағын айқындап берді. Енді осы келісілген бастамаларды іске асыру ғана қалды. Егер уағдаластықтар толығымен жүзеге асса, алдағы жылдарда Қазақстан-Италия қатынастары және тұтас Орталық Азия мен Еуропа ынтымақтастығы бұрын-соңды болмаған деңгейде өркендей түспек. Бұл сапар тағылымы – географиялық алшақтықты стратегиялық сенім мен өзара тиімді іс-қимыл арқылы жақындатуға болатынын дәлелдеуінде деп қорытынды жасауға болады.
